พายเรือทวนน้ำ หมายถึงอะไร ? สำนวน สุภาษิตไทยที่กล่าวว่า “พายเรือทวนน้ำ” หมายถึง (สำ) ก. ทำด้วยความยากลำบาก. อ้างอิงจาก พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔
สำนวน พายเรือทวนน้ำ ใช้ในการเปรียบเปรยถึง การกระทำสิ่งใด ๆด้วยความยากลำบาก ยากที่จะสำเร็จ.
ที่มาของสำนวน พายเรือทวนน้ำ มาจาก การเดินทางในสมัยก่อนนั้นนิยมเดินทางด้วยเรือเป็นหลักไปตามคลองต่างๆ ซึ่งมีทั้งการพายเรือตามกระแสน้ำ ที่ไม่มีแรงต้านจากกระแสน้ำ ทำให้พายเรือได้งายดาย แต่ว่าขากลับนั้นมักจะเป็นการพายเรือทวนน้ำ ซึ่งต้านกระแสน้ำขึ้นมาซึ่งผู้พายเรือนั้นจำเป็นที่จะต้องออกแรงในการพายเรือมากกว่าเดิม และหนักขึ้นตามความแรงของกระแสน้ำที่ไหลมา ยิ่งกระแสน้ำแรงการพายเรือทวนน้ำก็จะยากขึ้น เหนื่อยขึ้นเรือจึงจะแล่นทวนน้ำขึ้นไปได้ ดังนั้นจึงได้มีการนำมาเปรียบเทียบกับการใช้ชีวิตจนเกิดเป็นสำนวน พายเรือทวนน้ำ ที่หมายถึง การกระทำสิ่งใด ๆด้วยความยากลำบาก ยากที่จะสำเร็จ นั่นเอง
- พาย หมายถึง (๑) น. เครื่องมือสำหรับพุ้ยนํ้าให้เรือเคลื่อนไป ทำด้วยไม้ มีด้ามกลมยาวประมาณ ๒ ศอกสำหรับจับ ส่วนที่ใช้พุ้ยน้ำมีลักษณะแบน เรียกว่า ใบพาย, ถ้าลอกลวดเป็นคิ้วตลอดกลางใบพาย เรียกว่า พายคิ้ว, ถ้าด้ามสั้น ใบป้อม เพื่อให้จับได้ถนัด เรียกว่า พายทุย, เรียกไม้แบน ๆ ที่มีรูปคล้ายพาย เช่น พายกวนขนม.
- เรือ หมายถึง (๑) น. ยานพาหนะที่ใช้สัญจรไปมาในนํ้า มักทำด้วยวิธีขุดไม้ทั้งต้นหรือนำกระดาน สังกะสี เหล็ก เป็นต้น มาประกอบกันเข้า
- ทวน หมายถึง (๑) ก. ฝ่ากระแสนํ้าหรือกระแสลม ในคำว่า ทวนนํ้า ทวนลม, เอาใบพายรานํ้าไว้เพื่อชะลอให้เรือหยุด
- น้ำ หมายถึง (๑) น. สารประกอบซึ่งมีองค์ประกอบเป็นธาตุไฮโดรเจนและออกซิเจนในอัตราส่วน ๑ : ๘ โดยนํ้าหนัก เมื่อบริสุทธิ์มีลักษณะเป็นของเหลว ใส ไม่มีสี กลิ่น รส มีประโยชน์มาก เช่นใช้ดื่ม ชำระล้างสิ่งสกปรก, โบราณถือว่าเป็น ธาตุ ๑ ในธาตุ ๔ คือ ดิน นํ้า ไฟ ลม, ใช้เรียกสิ่งอื่นที่มีลักษณะเป็นนํ้าหรือเหลวเหมือนนํ้า เช่น นํ้าตา นํ้าปลา นํ้าส้ม
ตัวอย่างการใช้งาน สำนวน พายเรือทวนน้ำ ในประโยค
1. สังคมปัจจุบันมีแต่ยิ่งยั่วยุ อำนวยความสะดวกให้คนทำชั่วได้ง่ายขึ้น เพราะฉะนั้นเราควรจะตั้งมั่นในการทำความดี ซึ่งก็เหมือนการพายเรือทวนน้ำ
2. ถ้าคุณทำงานอยู่ในบริษัทที่มีวิธีการทำงาน มีแนวคิด และสังคมสวนกระแสกับที่เป็น ก็เหมือนพายเรือทวนน้ำ อาจจะสำเร็จได้ แต่ก็เหนื่อยและคงใช้เวลานาน
3. หากคิดจะทำอะไรที่แปลกใหม่ พายเรือทวนน้ำ สวนกระแส ไม่ตามใคร มีความคิดที่แปลกแหวกแนว อาจจะไม่ง่ายที่จะประสบความสำเร็จ แต่คนทำธุรกิจบางคนก็ไม่ลังเลที่จะลองทำ เพราะมีไม่น้อยที่ทำแล้ว ได้รับความนิยม สร้างรายได้ ชื่อเสียงตามมา
4. ในสภาพแบบนี้ถ้านายไม่ตามกระแสคิดจะพายเรือทวนน้ำทำธุรกิจต่อไปมันจะไม่เหนื่อยเกินไปหรือ
5. ถ้าคุณทำงานโดยไม่ใช้วิธีของบริษัทแต่คิดพายเรือทวนน้ำตามวิธีของตัวเอง มันอาจจะสำเร็จแต่ก็ต้องเหนื่อยและเสียเวลามากกว่า
6. แข่งพายเรือทวนน้ำขนาด 18 ฝีพาย ในงานประเพณีอุ้มพระดำน้ำ หน้าวัดไตรภูมิ จ.เพชรบูรณ์ ชาวบ้านระทึก เรือล่ม 3 ลำ จุดใกล้กับที่เรือแม่มณีสายชลล่ม
7. การศึกษาเปรียบเสมือนพายเรือทวนน้ำ ถ้าไม่รุดหน้าก็ถอยหลัง. ผู้มีใจตั้งมั่นย่อมชนะฟ้า ผู้ไร้ความตั้งมั่น ฟ้าย่อมชนะคน.
8. ในการเล่นหุ้นให้ชนะตลาด “เราต้องพายเรือตามน้ำ อย่าพายเรือทวนน้ำ”.
9. มูลเห่ หรือในการเห่เรือเล่น เรียกว่า เห่เร็ว เป็นการเห่ในจังหวะกระชั้นกระชับ ฝีพายจะเร่งพายให้เร็วกว่าเดิมตามจังหวะกระทุ้งเส้า และใช้ทำนองนี้ขณะพายเรือทวนน้ำ.
10. การทำความดี จึงเหมือนการพายเรือทวนน้ำ ต้องใช้กำลังความอดทน เรือ ( คือชีวิต ) จึงจะถึงเป้าหมาย ( คือความสุข ) ถ้าหยุดพายเมื่อใด เรือก็หยุดแล่น .
อ้างอิง : พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔