ที่มาของสำนวน โบราณนำเอาธรรมชาติและความรู้สึกของมนุษย์มาสร้างเป็นสำนวนที่สอดคล้องกันในทางที่ไม่ดี คือคนที่มีความรู้สึกว่าอะไรๆ มันไม่ถูกใจไปเสียหมด เหมือนชาวนาบ่นว่าเทวดาฟ้าดิน เวลาฝนไม่ตกทำให้แล้ง แต่พอตกมามากเกินไปจนน้ำท่วมก็ด่าว่าเทวดาอีก คนอย่างนี้โบราณกล่าวว่า “เป็นคนไม่มีอะไรดี”
- ฝน หมายถึง (๑) น. นํ้าที่ตกลงมาจากเมฆเป็นเม็ด ๆ
- ตก หมายถึง (๑) ก. พลัดลง, หล่นลง, เช่น ตกบันได ตกต้นไม้
- ก็ หมายถึง สัน. แล้ว, จึง, ย่อม, เช่น พอหันหน้ามาก็พบเขา ทำดีก็ได้ดี.
- แช่ง หมายถึง ก. กล่าวด้วยตั้งใจมุ่งร้ายเพื่อให้เขาเป็นเช่นนั้น.
- แล้ง หมายถึง (๑) น. หน้านํ้าแห้ง, ฤดูไม่มีฝน, ในคำว่า หน้าแล้ง ฤดูแล้ง.
- ด่า หมายถึง ก. ใช้ถ้อยคำว่าคนอื่นให้เสียหาย มักใช้คำหยาบหรือคำที่มีความหมายส่อไปในทางไม่ดี, ตำหนิ เช่น เมื่อเช้าถูกนายด่า.
ตัวอย่างการใช้งาน สำนวน ฝนตกก็แช่ง ฝนแล้งก็ด่า ในประโยค
1. เขาทำให้ชื่อเสียงของบริษัทเสียหายจึงรับผิดชอบด้วยการลาออก แต่คนเราฝนตกก็แช่ง ฝนแล้งก็ด่า พอลาออกก็บอกว่าหนีปัญหา พออยู่ในตำแหน่งก็ให้แสดงความรับผิดชอบ2. เธออย่าไปสนใจเลยเธอทำเต็มที่แล้ว คนเราฝนตกก็แช่งฝนแล้งก็ด่า ไม่มีใครสามารถทำอะไรให้ถูกใจทุกคนได้หรอก
3. สัปดาห์นี้ไปดูน้ำท่วมอุบลราชธานี ไม่ใช่แค่ชาวบ้านเดือดร้อน รัฐบาลก็โดนด่าด้วย อ่วมกับพวก “ฝนตกก็แช่ง ฝนแล้งก็ด่า” อย่างว่าคนไม่ใช่! ทำอะไรก็ผิด.
4. ฝนตกก็แช่ง ฝนแล้งก็ด่า สำนวนนี้คุ้นมาก ต้องต่อด้วยว่า มนุษย์ขี้เหม็นเคี่ยวเข็ญเทวดา.
5. ฝนมามากขึ้นทุกที ต่อเมื่อถึงเข้าพรรษาก็จะพักสักนิด รีบกักเก็บน้ำเถิดท่าน อย่าทำเป็นแบบ "ฝนตกก็แช่ง ฝนแล้งก็ด่า" เลย ไม่เกิดประโยชน์กับใครดอก.
6. ฝนตกก็แช่ง ฝนแล้งก็ด่า ปกติหลังเข้าพรรษา ต้องเตรียมรับมือน้ำหลาก แต่ปีนี้มีแต่เรื่องน้ำน้อย กับปัญหาภัยแล้ง การเปลี่ยนแปลงเป็นสิ่งนิรันดร์ (อีกแล้ว).
7. “เป็นอย่างนี้แหละ อย่าว่าแต่ท่านเลย แม้ท่านวัสสุเทพเจ้าแห่งฝนก็โดนมนุษย์เขาเล่นงานเสมอ จนมีคนพูดกันว่าฝนตกก็แช่ง ฝนแล้งก็ด่า แล้วท่านไม่คิดเบี้ยวไม่ขึ้นสักวันหรือไร ...
8. ต้องให้เขาระบาย ไม่ไปต่อล้อต่อเถียง แล้วก็ปลอบโยนให้สติเขาดีๆ ตามเหตุตามผล แม้แต่เทวดา ก็ยังต้องยอมให้โอกาสคน อย่างที่ว่าฝนตกก็แช่ง ฝนแล้งก็ด่า.
9. ฝนตกก็แช่ง ฝนแล้งก็ด่า. มนุษย์ปากเหม็น เคี่ยวเข็ญเทวดา วัวเห็นแก่หญ้า ขี้ข้าเห็นแก่กิน ช้างสารงูเห่า ข้าเก่าเมียรัก ดาบคมในฝัก รักศักดิ์เสียสิน ตาคมเป็นเหยี่ยว ...
10. ฝนมามากขึ้นทุกทีๆ ต่อเมื่อถึงเข้าพรรษาก็จะพักสักนิด รีบกักเก็บน้ำเถิดท่าน อย่าทำเป็นแบบ "ฝนตกก็แช่ง ฝนแล้งก็ด่า" เลยไม่เกิดประโยชน์กับใครดอก.
11. ฝนตกก็แช่งฝนแล้งก็ด่า ก้มหน้าก้มตาเป็นของดำดิน. ก่อร่างสร้างตัวอย่ามัวนอนกิน ตกล่องปล่องชิ้นติฉินนินทา. เมื่อขิงก็ราและข่าก็แรง กินลมกินแล้งกอดแข้งกอดขา.
12. เข้าตำรา ฝนตกก็แช่ง ฝนแล้งก็ด่า พวกปากหมาทั้งหลายไม่มีอะไรจะทำ ด่าเขาไปเรื่อย ใครก็ทำอะไรไม่ถูกใจสักอย่าง ปล่อยให้แม่งมันอยู่กับน้ำเน่า ต่อสู้กันไปเองดีกว่าแมะ.
