สำนวน เถรส่องบาตร ใช้ในการเปรียบเปรยถึงคนที่ทำอะไรตามคนอื่น ทั้งๆที่ไม่รู้เรื่องรู้ราว ไม่รู้ว่าทำไปทำไม เพื่อจุดประสงค์อะไร เห็นคนอื่นทำก็ทำตาม.
ที่มาของสำนวน เถรส่องบาตร เล่ากันมาว่า มีพระเถระเจ้าสำนักปฏิบัติแห่งหนึ่งท่านเป็นผู้ที่เคร่งครัดในพระวินัยยิ่งนัก ด้วยเหตุดังกล่าวก่อนจะออกบิณฑบาตโปรดสัตว์ประจำวัน ตอนฟ้าสางๆ ท่านมักจะยกบาตรขึ้นส่องกับแสงสว่าง เพื่อจะดูว่าบาตรลูกนี้มีรูรั่วหรือไม่ ? โดยพระวินัยระบุว่า ถ้าบาตรมีรอยทะลุโตเท่าเม็ดถั่วเขียว จึงเปลี่ยนบาตรใบใหม่ได้
ส่วนพระลูกวัดไม่ทราบความมุ่งหมาย และมิได้ไต่ถามถึงเหตุผล ครั้นเห็นผู้นำยกบาตรขึ้นส่องดู พวกตนก็ยกบาตรขึ้นส่องดูตามไปด้วยเป็นแถว แต่มิได้ยกขึ้นดูรูรั่วของบาตร เห็นสมภารทำก็ทำตาม โดยที่ไม่รู้ว่าทำไปทำไม นั่นจึงเป็นที่มาของสำนวน เถรส่องบาตร คือทำตามทั้งๆที่ไม่รู้เหตุผลว่าทำไปทำไม.
ตัวอย่างการใช้งาน สำนวน เถรส่องบาตร ในประโยค
1. ประเพณีก็คือกิจกรรม การประพฤติต่างๆ ที่มีการปฎิบัติสืบถอดกันมานาน แต่คนในปัจจุบันก็มักจะทำตามประเพณีที่เขาว่าไว้ ทำตามๆกันไปเหมือนเถรส่องบาตร แต่ไม่รู้ว่าแท้จริงแล้วเขาทำเพื่ออะไร2. สำนวนเถรส่องบาตร ใช้กับพระภิกษุที่ไม่ทราบวัตถุประสงค์ของการยกบาตรขึ้นส่องดูภายใน เพียงแต่เห็นภิกษุรูปอื่นทำก็ทำตามบ้าง
3. วัฒนธรรมความเชื่อ แบบ “เถรส่องบาตร” ก่อให้เกิดการทำตามๆ กันโดยไม่คิดถึงสาเหตุจนกลายเป็นเครื่องมือของเหล่ามิจฉาชีพได้.
4. ไม่ใช่ทำทุกอย่างแบบเถรส่องบาตร อ้างว่าเพื่อไม่ให้ของร้ายเข้าเรือนจำเอากับคนที่ไม่ต้องเข้าไปในเรือนจำ.
5. เถรส่องบาตรๆ เห็นเขาทำก็ทำไปอย่างนั้นแหละ แต่มันไม่รู้หรอกว่าสิ่งที่ทำไปมันจะมีโทษหรือมีคุณ. ถ้ามันมีโทษ ทำทุกอย่างมันมีคุณและมีโทษในตัวของเขาเอง ในตัวของเขาเอง ...
6. "เถรส่องบาตร" เป็นต้น เป็นตัวอย่าง แห่งการถือตรงตามตัวหนังสือ อยู่มากเหมือนกัน ในเมืองไทย ฤดูฝนไม่ตรงกับเดือนฤดูฝนในอินเดียภาคกลาง.
7. หรือสังคมโลกทุกวันนี้เป็น “สังคมเถรส่องบาตร” คือเห็นคนอื่นทำก็ทำตามเขา โดยคิดว่าดีทั้งที่ไม่รู้เหตุผล ชีวิตดั่งฝัน กระสันอยู่ไย ชีวิตไม่ใช่ตัวตน
8. ลูกเอยการเลียนแบบอย่างเป็นสิ่งทำได้ ถ้าเรารู้ที่มาที่ไปของสิ่งเหล่านั้นว่าดี และ ถูกต้อง ไม่ใช่ลอกเลียนแบบ “ เถรส่องบาตร”
9. เหตุผลที่ตั้งชื่อเรื่องว่า " ทำไม " ก็เพื่อจะเป็นตัวอย่างแห่งการหาเหตุผล การยึดถือรูปแบบปฏิบัติในจารีตประเพณี พิธีกรรมใด ๆ อย่างแน่นแฟ้น ไม่รู้จักยืดหยุ่นแบบเถรส่องบาตร.
10. ผมอ่านของท่านอาจารย์ถึงตอนนี้ ขอเล่านิทานเรื่องเถรส่องบาตร ... ก็เป็นเถรส่องบาตรต่อไป ถ้าไม่อยากก็วางบาตรลงเสียที.
11. เมื่อมีการพูดถึง และทำกันมานั้นเองเป็น เหตุผล ลักษณะเช่นนี้เรียกกันว่า เถรส่องบาตร
12. ข้าพเจ้ามิใช่เป็นคนพวก “ศรัทธาจริต กล่าวคือ เห็นเขาทำกันมาอย่างไรก็ทำตาม ๆ กันไป... เลยเกิดการปฏิบัติแบบ “เถรส่องบาตร ขึ้นเป็นอันมาก.
13. เถรส่องบาตร “ ประโยชน์ที่ได้จากการส่องบาตรก็คือความขลัง โดยไม่รูว่าทำไปทำไม.
14. แฟนชวนไป เห็นเขาไหว้ กูก็ไหว้ตาม อย่างนี้เรียกว่า “เถรส่องบาตร” คือ ไม่รู้ว่าไหว้ทำไม.
15. ปลงใจเชื่อเพียงเพราะถือปฏิบัติสืบต่อกันมาอย่างปรัมปราหรืออย่างเถรส่องบาตร.
อ้างอิงข้อมูล : พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔