สำนวน แทรกแผ่นดิน ใช้ในการเปรียบเปรยถึงการที่ต้องการหลีกหนีไปให้พ้น ไม่อยากให้ใครเห็นหน้า เพราะความอับอาย ใช้กับความรู้สึกอาย หมายถึงอายมากจนอยากจะแทรกตัวลงไปในดินเพื่อหนีหน้าผู้คน.
ที่มาของสำนวน แทรกแผ่นดิน สำนวนนี้มีที่มาจากเรื่องรามเกียรติ์ตอนกำเนิดนางมณโฑ เรื่องเล่าว่ามีฤๅษี ๒ ตนอยู่ที่อาศรมในป่าหิมพานต์ ทุกวันจะมีแม่โค ๕๐๐ ตัวมาหยดน้ำนมลงในอ่างไว้ให้เหล่าฤๅษีได้กิน เมื่อกินแล้วก็แบ่งให้แม่กบตัวหนึ่งที่อาศัยอยู่ในบริเวณอาศรมด้วย วันหนึ่งธิดาพญานาคเกิดรัญจวนใจ อยากจะหาคู่อภิรมย์ จึงขึ้นมาจากบาดาลแปลงกายเป็นหญิงงามแล้วเที่ยวเสาะหาผู้ชาย แต่ก็ไม่พบผู้ใด พบแต่งูดินตัวหนึ่ง ธิดานาคจึงกลับร่างเป็นนาคแล้วเข้าสมสู่กับงูดิน เหล่าฤๅษีผ่านทางมาพบเข้าเห็นเป็นเรื่องไม่สมควรก็ใช้ไม้เท้าเคาะตัวธิดานาคให้ผละออกมา ธิดานาครู้สึกอับอายจึงแทรกแผ่นดินหนีไป
ส่วนธิดานาคเกรงว่าบิดารู้เข้านางจะถูกลงโทษ จึงคิดสังหารเหล่าฤๅษีเสีย นางจึงขึ้นมาบนพื้นดินแล้วคายพิษลงในอ่างน้ำนมของฤๅษี ฝ่ายแม่กบเห็นเข้าก็คิดทดแทนบุญคุณฤๅษี โดยกระโดดลงไปในอ่างน้ำนมให้พิษนาคสังหารตน เพื่อฤๅษีจะได้ไม่กินน้ำนม เมื่อเห็นซากกบ ฤๅษีก็ตำหนิแม่กบ แต่ก็ชุบชีวิตขึ้นมาด้วยความเมตตาแล้วถามสาเหตุ ครั้นรู้ความจริงก็ชุบแม่กบขึ้นเป็นหญิงงามให้ชื่อว่า มณโฑ ซึ่งแปลว่า กบ.
สำนวน แทรกแผ่นดินหนี ใช้ในความหมายว่า อายมาก เช่น ขณะที่เดินอยู่บนเวที เธอเหยียบชายกระโปรงที่ยาวกรอมเท้าของตนเอง แล้วล้มคะมำลงท่ามกลางสายตานับร้อย ๆ คู่ เธออายแทบจะแทรกแผ่นดินหนีไปเลย
- แทรก หมายถึง (๑) [แซก] ก. เข้าไปอยู่ในระหว่างสิ่งอื่นในลักษณะที่เบียดเสียดหรือสอดเป็นต้น เช่น แทรกตัว (ข. แชฺรก).
- แผ่นดิน หมายถึง (๑) น. พื้นดินของโลก
ตัวอย่างการใช้งาน สำนวน แทรกแผ่นดิน ในประโยค
1. ขณะที่เดินอยู่บนเวที เธอเหยียบชายกระโปรงที่ยาวกรอมเท้าของตนเอง แล้วล้มคะมำลงท่ามกลางสายตานับร้อย ๆ คู่ เธออายแทบจะแทรกแผ่นดินหนีไปเลย2. ฉันอายจนอยากจะแทรกแผ่นดินหนี ให้หายไปจากตรงนั้นเมื่อครั้งที่คนที่ฉันแอบชอบ มาเจอฉันในสภาพที่โทรมมาก ผมกระเซอะกระเซิงจนดูไม่ได้
3. คนประเภททำอะไรเห็นแก่ตัว เอาเปรียบผู้อื่นอยู่ตลอกเวลาคงต้องว่า ต้องประจานกันบ้าง เอาให้อายจนต้องแทรกแผ่นดินหนีเลย
4. ความอับอายในคณะรัฐบาลพรรคเพื่อไทย เรื่องข้าว ถ้าเป็นประเทศที่เป็นอารยประเทศ (ประเทศที่พัฒนาแล้วคงจะลาออกไปแล้ว) เห็นรัฐมนตรี และรัฐมนตรีช่วยมาออกทีวีตอบปัญหาเรื่องข้าวไม่ได้เหมือนเด็กนักเรียนที่จนด้วยหลักฐานแต่เด็กเราก็สามารถทำโทษหรือจะลงโทษสถานใดก็ได้แต่ถ้าเป็นผู้ใหญ่่และเป็นถึงรัฐมนตรีด้วยแล้วควรจะแทรกแผ่นดินหนีไปเลยแล้วไม้ต้องมาผุดมาเกิดกันเลยดีกว่า
5. "ผีแดง" แมนเชสเตอร์ ยูไนเต็ด ยอดสโมสรลูกหนัง อายแทบแทรกแผ่นดินหนี เพราะว่าตึก "ปรีวิว เซ็นเตอร์" ในสาธาณรัฐประชาชนจีน ดันติดโลโก้สโมสร
6. #อายแทบแทรกแผ่นดินหนี!! ยังจำได้ไหม "เมเปิ้ลไลฟ์สด" โพสต์ข้อความถึง "#เสี่ยโป้" อธิบายละเอียดยิบเรื่องบนเตียงที่ไม่โปร ลั่น!! ไปฝึกมาใหม่ ...
7. ทั้งนี้ตัวชายหนุ่มเองก็อาย และรีบจนแทบแทรกแผ่นดินหนี จึงได้วิ่งไปขึ้นรถโดยไม่สนใจกางเกงที่หลุดออกมากองอยู่บริเวณโคนเสาไฟ
8. เปิดคลิปการแสดงโชว์ต่อตัว ที่ต้องบอกว่างานนี้ มีคนอับอายจนแทบอยากจะแทรกแผ่นดินหนี โชว์ครั้งนี้เป็นโชว์ที่ผิดพลาด
9. ในชีวิตนี้ #เหมียวโคบี้ เชื่อว่ามนุษย์ทุกคนล้วนแต่เคยมีประสบการณ์ที่น่าอายจนอยากซุกเอาหน้าแทรกแผ่นดินมากันทั้งนั้น แต่จะมากจะน้อยก็แล้วแต่กรณีไป.
10. "อเดล"อายแทบแทรกแผ่นดินหนีรวยล้นฟ้าแต่บัตรเครดิตรูดไม่ผ่าน ! ขึ้นชื่อว่าเป็นคนที่ประสบความสำเร็จอย่างมาก และร่ำรวยสุดๆ แต่ อเดล นักร้องสาวเสียงทรงพลัง.
รายละเอียดเพิ่มเติม : สำนักงานราชบัณฑิตยสภา