สำนวน น้ำบ่อน้อย ใช้ในการเปรียบเปรยถึง “ น้ำลาย ” ที่มีอยู่ในปากเราตลอดเวลาไม่มีเหือดแห้งไปในลักษณะเดียวกัน แต่มีเพียงเล็กน้อยจึงเรียกว่า “ น้ำบ่อน้อย ”
ที่มาของสำนวน น้ำบ่อน้อย มาจากวรรณคดีเรื่อง รามเกียรติ์ ซึ่งเป็นพระราชนิพนธ์ ในรัชกาลที่ 1 ในตอนที่หนุมานไปสืบข่าวที่นางสีดาถูกลักพาตัวไปที่กรุงลงกา โดยได้เกิดการต่อสู้กันกับทศกัณฐ์ โดยได้โดนทศกัณฐ์ใช้หอกแก้วจุดไฟเผาหนุมาน โดยทางหนุมานเองด้วยความโกรณจึงทำการแก้เผ็ดด้วยการ กลิ้งตัวเพื่อให้ไฟเผากรุงลงกาจนวอดวาย แล้วจึงไปดับไฟที่ในมหาสมุทร แต่ไฟที่อยู่บริเวณปลายหางนั้นทำอย่างไรก็ไม่ดับ ดังนั้นจึงได้ไปขอความช่วยเหลือจาก พระฤๅษีนารท ท่านจึงแนะนำให้ใช้น้ำบ่อน้อย ในการดับไฟ โดยในตอนแรกนั้น หนุมานยังไม่รู้ว่าเจ้าน้ำบ่อน้อยคืออะไร แต่สุดท้ายก็เข้าใจว่ามันคือน้ำลาย จึงได้นำเอาปลายหางที่ติดไฟนั้นอมเข้าไปในปาก ไฟจึงดับลงไปนั่นเอง
- น้ำ หมายถึง (๑) น. สารประกอบซึ่งมีองค์ประกอบเป็นธาตุไฮโดรเจนและออกซิเจนในอัตราส่วน ๑ : ๘ โดยนํ้าหนัก เมื่อบริสุทธิ์มีลักษณะเป็นของเหลว ใส ไม่มีสี กลิ่น รส มีประโยชน์มาก เช่นใช้ดื่ม ชำระล้างสิ่งสกปรก, โบราณถือว่าเป็น ธาตุ ๑ ในธาตุ ๔ คือ ดิน นํ้า ไฟ ลม, ใช้เรียกสิ่งอื่นที่มีลักษณะเป็นนํ้าหรือเหลวเหมือนนํ้า เช่น นํ้าตา นํ้าปลา นํ้าส้ม
- บ่อ หมายถึง น. ช่องลึกลงไปในดินหรือในหินใช้เป็นที่ขังนํ้าขังปลาเป็นต้น หรือเป็นแหล่งที่เกิดของสิ่งบางอย่าง เช่น บ่อเกลือ บ่อถ่านหิน บ่อแร่.
- น้อย หมายถึง (๑) ว. ตรงข้ามกับ มาก, ไม่มาก เช่น ฝนน้อย น้ำน้อย มีเงินน้อย พูดน้อย, ตรงข้ามกับ ใหญ่, ไม่ใหญ่, เช่น ข้าราชการชั้นผู้น้อย
ตัวอย่างการใช้งาน สำนวน น้ำบ่อน้อย ในประโยค
1. หนุมานเผาลงกา (น้ำบ่อน้อย). พระรามให้หนุมานลอบเข้าไปในกรุงลงกา เพื่อสืบข่าวนางสีดา เมื่อหนุมานไปถึงได้ร่ายมนต์สะกดพวกยักษ์ให้หลับกันหมดทั้งเมือง ...2. น้ำบ่อน้อย.... การทำมาหากินในที่ไดที่หนึ่งในยุคนี้. เปรียบไปก็เหมือนกับการตักน้ำในบ่อน้อย. แต่ละคนต่างแย่งน้ำที่ยังคงเหลือ. อาจได้บ้าง ไม่ได้บ้าง.
3. ไม่มีน้ำปิดซองจดหมายก็ใช้น้ำบ่อน้อยสิ
4. เมื่อครั้งที่หนุมานไม่สามารถดับไฟที่ปลายหางได้ พระฤๅษีได้แนะให้ใช้น้ำบ่อน้อยดับไฟนั้นเสีย
5. น้ำบ่อน้อย หมายถึง นํ้าลาย น้ำท่วมปาก เป็นกริยาที่พูดไม่ออกเพราะเกรงจะมีภัยแก่ตนหรือผู้อื่น น้ำน้อยแพ้ไฟ ฝ่ายข้างน้อยย่อมแพ้ฝ่ายข้างมาก น้ำนิ่งไหลลึก ..
6. วิธีการก็เพียงถูน้ำบ่อน้อยของคุณไปรอบๆด้านในของแว่นตาว่ายน้ำเพื่อสร้างเลนส์ขึ้นมาอีกชั้นเพื่อป้องกันการเกิดฝ้า ช่วยให้แว่นตาว่ายน้ำของคุณปลอดฝ้าไปได้สักระยะ
7. ถ้าเราเดินชมดูในศาลารายรอบระเบียงพระอุโบสถวัดพระแก้วในกรุงเทพฯ ช่วงหนึ่งที่หนุมานถูกไฟไหม้ที่หางแล้วดับไม่ได้...แต่มาดับได้เพราะน้ำบ่อน้อยนี้เองครับคือ.
8. อะไรเอ่ยน้ำบ่อน้อยคนตั้งร้อยวิดไม่เห็น.
9. ชมว่าน้ำบ่อน้อย มากล้ำลึกเหลือ พวกเราจำนวนมากคงเคยได้ยินได้ฟังได้ผ่านตากับโลกนิติคำโคลงบทนี้กันแล้ว และคงรู้จักความหมายของ คำนี้กัน
10. ผนึกซองจดหมาย แหมอายเชียวค่ะ ไม่อยากบอกเลยว่าเมื่อก่อนใช้น้ำบ่อน้อยเวลาปิดซองจดหมาย คิดดูซิค่ะสาวสวยอย่างเรายืนแตะน้ำบ่อน้อย(น้ำลาย) ตอนนี้ยาทาเล็บช่วยได้ค่ะ.
11. ประโยชน์ของน้ำบ่อน้อย น้ำลายมีประโยชน์อะไร... นอกจากไว้ใช้ ทาแสตมป์ ปิดจดหมาย.
แหล่งข้อมูลเพิ่มเติม : สำนักงานราชบัณฑิตยสภา