สำนวน ไต่ไม้ลำเดียว ใช้ในการเปรียบเปรยถึง การกระทำการใด ๆเพียงลำพังคนเดียว โดยไม่พึ่งพาอาศัยคนอื่น คนที่เดินไปบนสะพานที่พาดด้วยไม้ลำเดียว เมื่อไม้สั่นไหวก็รู้สึกหวาดเสียว ครั้นคิดจะหาที่พึ่งก็ไม่มี อาจจะพลาดพลั้งได้ ไม่มีคนคอยช่วยเหลือในยามที่เกิดปัญหา หรือให้คำปรึกษา อาจจะทำให้ทำไม่สำเร็จได้นั่นเอง
ที่มาของสำนวน ไต่ไม้ลำเดียว ประกอบด้วยคำว่า ไต่ กับ ไม้ลำเดียว. ไต่ คืออาการที่เคลื่อนไปหรือคืบคลานไปด้วยความระมัดระวัง. ไม้ลำเดียว ในที่นี้หมายถึงลำต้นของต้นไม้ ๑ ต้น หรือ ๑ ท่อน ไต่ไม้ลำเดียว นำมาใช้เป็นสำนวน หมายถึง กระทำการใด ๆ ตามลำพังตัวคนเดียวโดยไม่มีที่พึ่งหรือไม่พึ่งพาผู้อื่น อาจพลั้งพลาดได้ ดังโคลงสุภาษิตประจำภาพในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ว่า
“ไต่ ตพานพาดไม้ ลำเดียว
ไม้ สั่นหวั่นกายเสียว เมื่อเมื้อ
ลำ ฦกที่พึ่งเหลียว แลห่อน เห็นเฮย
เดียว ดั่งคนบเอื้อ พึ่งผู้พาศนา”
ตัวอย่างการใช้งาน สำนวน ไต่ไม้ลำเดียว ในประโยค
1. การลงทุนทำธุรกิจมันมีความเสี่ยงอย่าไต่ไม้ลำเดียว ก่อนจะลงมือทำอะไรลองปรึกษาคนที่เขามีประสบการณ์มาก่อนจะดีกว่า ไม่เช่นนั้นอาจจะพลาดได้ง่ายๆ2. เพราะเขาเป็นคนมีความมั่นใจในตัวเองสูง เด็ดเดี่ยว ไม่ฟังใคร เข้าทำนองไต่ไม้ลำเดียวซึ่งทำให้เกิดความผิดพลาดได้ง่าย
3. ไต่ไม้ลำเดียว ไต่ ตอนตามแต่ต้น ทางเดียว ไม้ ไม่คงทั้งเทียว ถ่องแท้ ลำ สักย่อมกร่อนเกรียว กราวกรูด เดียว เดี่ยวมิทนแหน้ ห่อนห้าม หักเห
4. คดีชนิดนี้ นักการเมืองเปรียบความไว้ว่า เหมือนไต่ไม้ลำเดียว. เปนธรรมดาของสภาพแห่งหมู่ชนหมู่ใหญ่ ๆ ย่อมจักต้องมีเหตุการณ์อะไรต่อมิอะไรอื้อฉาวซู่ซ่าอุบัติขึ้นไม่.
5. ไต่ไม้ลำเดียว ไต่ ตะพานพาดไม้ ลำเดียว ไม้ สั่นหวั่นหวาดเสียว ปอดไส้ ลำ ไม้ไผ่ยังเรียว ลำเล็ก เดียว โดดดั่งคนไร้ เพื่อนพ้อง ช่วยเหลือ.
6. เราจะข้ามแม่น้ำนะเราไต่ไม้ลำเดียวกัน เราจะต้องมีสติอย่างเต็มที่ไม่งั้นตกตายใช่ไหมล่ะ เราต้องขยับ สติก็ต้องจ่อ เดินทุกก้าวขยับ ๆ ไป ทุกก้าวสติต้องมี นี่เรียกว่าสตินะ.
7. โบราณนำเอากรรมวิธีของชาวสวนมาตั้งเป็นสำนวนสอนคนคือในสวนแต่ละขนัดจะใช้ไม้ไผ่พาดเดินระหว่างร่องสวน การเดินบนสะพานไม้ไผ่ลำเดียวนี้จะต้องใช้ความสามารถและความระมัดระวังจึงจะเดินข้ามได้ เปรียบเหมือนการกระทำการใดๆ โดยลำพังตัวคนเดียวอาจจะพลาดพลั้งได้
8. ไต่ไม้ลำเดียว - กระทำการใดๆตามลำพังตัวคนเดียวโดยไม่พึ่งพาอาศัยผู้อื่น อาจพลาดพลั้งได้เกี่ยวข้องกับเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นเมื่อไม่มีทางเลี่ยง.
9. การทำธุรกิจ ในตอนแรกก็เหมือนกับ การ ไต่ไม้ลำเดียว ยังไม่มีคนช่วยเหลือ จะต้องเรียนรู้แล้ทำเองทั้งหมด ซึ่งถือว่ายากเย็นมาก กว่าจะทำให้สำเร็จได้ ดังนั้นผู้ทำจะต้องมีความพยายามมากขึ้นกว่าคนทั่วไปที่มีต้นทุนมาดีกว่า
10. การทำอะไรที่ไม่ ยังไม่เป็นที่รู้จักนั้นเปรียบเสมือนการ”ไต่ไม้ลำเดียว” เพราะต้องลองผิดลองถูกเอง ยังไม่มีคนที่คอยช่วยเหลือ ให้คำแนะนำหรือที่ปรึกษา อาจจะล่าช้าไปบ้างก็ต้องเข้าใจ
11. สมัยที่ประยุทธยังเป็นนักเรียนนายร้อย ไม่นึกไม่ฝันว่าจะได้มารับตำแหน่งนายกรัฐมนตรีถึงสองสมัย ด้วยการยึดอำนาจรัฐบาลที่มาจากการเลือกของประชาชน กว่าจะก้าวขึ้นมาเป็นนายกได้นั้น เปรียบเสมือนการ ไต่ไม้ลำเดียว ในตอนแรก ตอนนี้สำเร็จแล้วในทุกอย่าง เขาสามารถที่จะควบคุมกลไกลทุกอย่างในประเทศนี้ได้อย่างเบ็ดเสร็จเด็ดขาด