สำนวน ตัวตายตัวแทน ใช้ในการเปรียบเปรยถึง ผู้ที่จะต้องมารับช่วงเพื่อ ทำงานต่อไปโดยไม่ให้ขาดตอน การเข้ามารับหน้าที่ ที่จะต้องดำเนินต่อไป ไม่สามารถหยุด หรือว่างเว้นได้
ที่มาของสำนวน ตัวตายตัวแทน คำว่าตัวตายตัวแทน มีที่มาจากคัมภีร์ชาดก ในเรื่อง จตุทวารชาดก ว่ากันว่า... บุรุษคนหนึ่งชื่อนายมิตตะวินทุกะ ได้ต้องการจะไปค้าขายทางทะเล แม่เตือนด้วยความเป็นห่วงก็ไม่ยอมฟัง กลับผลักทำร้ายแม่ที่ห้ามอยู่ให้ล้มลง เรื่องราวก็ดำเนินไปว่า เพราะบาปที่ทำร้ายแม่ นายมิตตะวินทุกะรอนแรมไปในทะเล ได้ไปถึงเกาะแห่งหนึ่งซึ่งที่จริงก็คืออุสสทนรก ในที่แห่งนั้นนายมิตตะวินทุกะได้พบสัตว์นรกตนหนึ่ง ที่ถูกจักรพัดบนหัวเพราะกรรมที่ทำร้ายมารดา แต่นายมิตตะวินทุกะได้เห็นจักรกรดนั้นเหมือนเป็นดอกบัว (ซึ่งเป็นที่มาของสำนวนว่า เห็นกงจักรเป็นดอกบัว)นายมิตตะวินทุกะก็ร้องขอดอกบัว (ซึ่งเป็นจักรกรด)นั้น กับสัตว์นรก แม้สัตว์นรกตนนั้นจะบอกว่านี่เป็นกงจักรบั่นศีรษะ ไม่ใช่ดอกบัว แต่นายมิตตะวินทุกะก็ยังคงยืนกรานจะขอดอกบัว ซึ่งสัตว์นรกตนนั้นก็เข้าใจได้ว่า นายมิตตะวินทุกะคงทำร้ายมารดาเหมือนกับตนเอง จึงเห็นผลกรรมชั่วคือกงจักรพัดหัวนี่เป็นดอกบัว ชะรอยอกุศลกรรมของตนเองคงจะชดใช้จนหมดแล้ว ก็เลยลองจับจักรกรดบนหัวดู จักรกรดก็หยุดหมุน สัตว์นรกนั้นจึงได้บอกว่า "งั้นท่านจงรับดอกบัวนี้ไป" แล้วขว้างจักรกรดไปที่หัวของนายมิตตะวินทุกะ จักรกรดก็เริ่มหมุนบั่นศีรษะนายมิตตะวินทุกะ ร้องโหยหวนอย่างเจ็บปวดทรมาน ส่วนสัตว์นรกนั้นก็หายไปแล้ว เพราะรับผลวิบากกรรมชั่วจนหมด ได้ไปอุบัติในภพใหม่ นี่เป็นเหตุที่มาของความเชื่อว่าตัวตายตัวแทน คือ มีคนที่ทำความชั่วเหมือนกัน มารับวิบากกรรมชั่วต่อจากสัตว์นรกหรือผู้อยู่ในทุคตินั้น ๆ ที่เคยทำความชั่วมาอย่างเดียวกัน
- ตัว หมายถึง (๑) น. รูป, ตน, ตนเอง, คำใช้เรียกแทนคน สัตว์ และสิ่งของบางอย่าง เช่น ตัวละคร ตัวหนังสือ
- ตาย หมายถึง (๑) ก. สิ้นใจ, สิ้นชีวิต, ไม่เป็นอยู่ต่อไป, สิ้นสภาพของการมีชีวิต, เช่น สภาวะสมองตาย
- แทน หมายถึง (๒) ว. ต่าง เช่น เอาเกลือแทนนํ้าปลา, อาการที่บุคคลหนึ่งทำหน้าที่ในฐานะของอีกบุคคลหนึ่ง เช่น รักษาการแทน ทำแทน ไปแทน.
ตัวอย่างการใช้งาน สำนวน ตัวตายตัวแทน ในประโยค
1. ทุกองค์กร ทุกหน่วยงาน เขาก็มีการวาง ตัวตายตัวแทน ไว้อยู่แล้ว เพื่อที่จะไม่ให้การบริหารงานนั้นเกิดการสะดุดหรือหยุดชะงักระหว่างมีการเปลี่ยนตัวบุคคล2. ก่อนที่ผมจะลาออกจากงาน คงต้องหา ตัวตายตัวแทน ที่มีคุณสมบัติเทียบเท่าหรือใกล้เคียงกับผมมาให้ได้ก่อน ไม่อย่างนั้นงานอาจเสียหายได้
3. คุณพี่เห็นน้องเป็นตัวตายตัวแทนของยัยวาใช่ไมค่ะ
4. ลูกชายคนโตสามารถเป็นตัวตายตัวแทนของคุณพ่อในการบริหารกิจการได้
5. เกิดจากความสงสัยเป็นการส่วนตัวว่า ตัวตายตัวแทน เกิดขึ้นจากอะไร แล้วทำไมต้องมีตัวตายตัวแทน ใครเป็นผู้กำหนด ความจริงคืออะไร รบกวนเพื่อนๆ ที่พอจะทราบ
6. ตัวตายตัวแทน. วันนี้ผมมี่เรื่องเล่าเกี่ยวกับสิ่งที่มองไม่เห็น แต่รู้สึกได้ว่ามันมีอยู่จริง ซึ่งเป็นความเชื่อของคนไทยตั่งแต่ในสมัยโบราณ .
7. คนเช่าผูกคอตัวตายตัวแทน. บ้านเช่าเฮี้ยน!! คนเช่าผูกคอตาย 2 ศพ ระยะห่างกัน 3 เดือน จุดเดียวกันตรงบันไดขึ้นชั้นสอง และพฤติกรรมก็เหมือนกัน ...
8. ชลบุรี ชาวบ้านลืออาถรรพ์ ตัวตายตัวแทน หลังแรงงานชาวกัมพูชาใช้เชือกผูกคอตัวเองกับต้นหว้า และกิ่งเดียวกัน เป็นศพที่ 3 วอนผู้เกี่ยวข้องโค่นทิ้งก่อนเกิดศพที่ 4