สำนวน ต้นร้ายปลายดีนั้น ใช้ในการเปรียบเปรยถึง คนที่ในตอนแรกนั้น ประพฤติตัวไม่ดี แต่ภายหลังกลับสำนึกตัวได้แล้วประพฤติดีตลอดไป ซึ่งเป็นสิ่งที่ดี เมื่อรู้ว่า อะไรควรหรือไม่ควรแล้วทำการปรับปรุงตัว และปฏิบัติติตนให้ถูกต้อง
- ต้น หมายถึง (๑) น. ตอนแรก ๆ เช่น ต้นสัปดาห์ ต้นเดือน ต้นปี ต้นความ
- ร้าย หมายถึง (๑) ว. ดุ เช่น ใจร้าย, ชั่ว เช่น ปากร้าย คนร้าย, ไม่ดี เช่น เคราะห์ร้าย โชคร้าย ชะตาร้าย
- ปลาย หมายถึง [ปฺลาย] น. ตอนยอด, ตอนที่สุด.
- ดี หมายถึง (๑) ว. มีลักษณะที่เป็นไปในทางที่ต้องการ น่าปรารถนา น่าพอใจ ใช้ในความหมายที่ตรงข้ามกับลักษณะบางอย่างแล้วแต่กรณี คือ ตรงข้ามกับชั่ว เช่น คนดี ความดี, ตรงข้ามกับร้าย เช่น โชคดี เคราะห์ดี
ตัวอย่างการใช้งาน สำนวน ต้นร้ายปลายดี ในประโยค
1. สมชายเพื่อนร่วมงานใหม่ที่ไม่สามารถปรับตัวได้ ทำตัวเหมือนแกะดำ แถมยังแหกกฏระเบียบอยู่ประจำ ต่อมาวันหนึ่งสำนึกได้จึงปฏิบัติตัวใหม่ สามารถเข้ากับทุกคนได้ดี ทำงานร่วมกันได้อย่างมีความสุข แบบนี้ก็สามารถเรียกได้ว่า ต้นร้ายปลายดี2. เพื่อนร่วมงานใหม่ที่ไม่สามารถปรับตัวได้ ทำตัวเหมือนแกะดำแถมยังแหกกฏระเบียบอยู่ประจำ ต่อมาวันหนึ่งสำนึกได้จึงปฏิบัติตัวใหม่ สามารถเข้ากับทุกคนได้ดี ทำงานร่วมกันได้อย่างมีความสุข แบบนี้ก็สามารถเรียกได้ว่า ต้นร้ายปลายดี
3. อาทิตย์ สมัยเป็นเด็กมีนิสัยเกเร ชอบชกต่อยกับคนอื่นเป็นประจำจนพ่อแม่เอือมระอาเรียนหนังสือก็ไม่จบโดนไล่ออกจากโรงเรียน พอหลังได้แต่งงาน กับสาวออ อาทิตย์กลับกลายเป็นคนละคน เป็นคนที่มีสัมมาคาระวะ ช่วยภรรยาทำมาค้าขายจนร่ำรวย ไม่มีร่องรอยของเด็กเกเร เป็นที่รักใคร่ของผู้พบเห็นโดยเฉพาะบิดามารดา ที่อาทิตย์เอาใจใส่ดูแลเป็นอย่างดี
4. การแข่งขันซีเกมส์ทัพช้างศึกมัก “ต้นร้ายปลายดี” จากการที่ล่าสุดทำได้เพียงประเดิมสนามเจ๊า ทีมชาติอินโดนีเซีย 1-1 วันที่ 15 สิงหาคม ที่ผ่านมา.
5. คำว่า ต้นร้ายปลายดี. แปลว่า คนที่เคยประพฤติตัวไม่ดี แต่ภายหลังสำนึกตัวได้จึงกลับตัวมาประพฤติดีตั้งแต่นั้นมา.
6. ต้นร้ายปลายดี มีถมไป อย่าเพิ่งท้อกับสถานการณ์ปัจจุบัน จนหมดแรงทำงานเพื่ออนาคต.
7. ต้นร้ายปลายดี ลองมาดูว่าปีนี้พวกเราชาวมาบตาพุดผ่านอะไรกันมาบ้าง ..
8. 'รักแรก' หลายคนคงรู้จักคํานี้ แต่น้อยนกที่รกแรกจะกลายมาเป็นรักสุดท้ายในชีวิต แต่มันไม่ใช่สําหรับผู้ชายที่ชีวิต ผกผันเข้าตําราต้นร้ายปลายดีอย่าง 'อนาคิน '
9. “หนิง-ปณิตา” หลังจากที่เคยผ่านเรื่องเครียดๆ กับคุณสามีสุดที่เลิฟ “จิน ธรรมวัฒนะ” ... ต้นร้ายปลายดี แบบนี้แฮปปี้มากๆ
10. ท่านจะทำกิจกรรมบางอย่างซึ่งเข้าทำนองต้นร้ายปลายดี แต่การช่วยเหลือผู้อื่นในเรื่องการเงินมักมีผลเสียหายตามมาภายหลัง
11. คุณที่เกิดวันพุธ เกณฑ์ชะตาปีนี้จะเป็นในลักษณะต้นร้ายปลายดี ดีแค่ไหนที่นี้ก็ขึ้นอยู่ผลงานที่คุณสร้างสะมาแล้วนะ ช่วงต้นปีจะยังคงสับสนยุ่ง ๆ ทำอะไรยังไม่ค่อยลงตัว ติดขัดอยู่บ้าง
12. เด็กที่เกิดในวันนี้ ถ้าเป็นชายจะเป็นคนต้นร้ายปลายดี ชอบก่อเรื่องเดือดร้อนให้บิดามารดาหรือผู้ปกครองต้องแก้ไข รํ่าเรียนเก่งแต่ไม่ค่อยจะสนใจ
13. ต้นร้ายปลายดี คือเบื้องต้นไม่ประสบความสำเร็จ แต่บั้นปลายชีวิตจะรุ่งโรจน์มาก ชีวิตมีความวุ่นวาย มักถูกตำหนิจากผู้ใหญ่
อ้างอิงข้อมูล : พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔