สำนวน ตาโต ใช้ในการเปรียบเปรยถึงคนที่มีอาการตาเบิกกว้างเมื่อเห็นเงิน ทอง โดยมักแสดงอาการอยากได้ อยากมี บางทีก็ใช้คำว่า ตาพอง ตาลุก หรือ ตาลุกตาชัน ซึ่งมีความหมายคล้ายกันคือ อาการอยากได้เงิน อาการเมื่อเห็นเงินนั่นเอง
ที่มาของสำนวน ตาโต โดยปกติมนุษย์เรามักแสดงอาการตาโต เมื่อได้เงินทอง หรือข้าวของที่ต้องการ ซึ่งเป็นพฤติกรรมปกติอยู่แล้ว ดังนั้นอาการที่ตาเบิกกว้างเพราะอยากได้เมื่อเห็นเงิน หรือได้สิ่งของที่ต้องการนั้นจึงเป็นทีมาของอาการตาโต
พจนานุกรมยังมีสำนวนเกี่ยวกับ “ตา” ที่น่าสนใจมากมาย เช่น ตาเจ้าชู้ หมายถึง ตาที่แสดงอาการกรุ้มกริ่มเป็นเชิงทอดไมตรีในทางชู้สาว ตาบอดคลำช้าง หมายถึง คนที่รู้อะไรด้านเดียวหรือนัยเดียวแล้วเข้าใจว่าสิ่งนั้นเป็นอย่างนั้น ตาโต หมายถึง อาการที่ตาเบิกกว้างเพราะอยากได้เมื่อเห็นเงินเป็นต้น แสดงอาการอยากได้เมื่อเห็นเงินเป็นต้น ตาบอดได้แว่น หมายถึง ผู้ที่ได้สิ่งซึ่งไม่เป็นประโยชน์แก่ตน มักพูดเข้าคู่กับ หัวล้านได้หวี เป็น หัวล้านได้หวี ตาบอดได้แว่น ตาบอดสอดตาเห็น หมายถึง อวดรู้ในเรื่องที่ตนไม่รู้ ตาเป็นมัน หมายถึง อาการที่จับตามองจ้องดูสิ่งที่ต้องใจอย่างจดจ่อ ตาเป็นสับปะรด หมายถึง มีพรรคพวกที่คอยสอดส่องเหตุการณ์ให้อยู่รอบข้าง ตาเฟื้องตาสลึง หมายถึง ตาที่แสดงอาการว่าชอบพอรักใคร่ เป็นการทอดไมตรีในทางชู้สาว (มักใช้แก่หญิงสาว) ตาไม่มีแวว หมายถึง ไม่รู้จักของดี เช่น เขาเป็นคนตาไม่มีแวว มีของดีมาให้เลือกยังไม่ยอมเลือก ตามีตามา ตาสีตาสา หมายถึง ชาวบ้านทั่ว ๆ ไป.
ตัวอย่างการใช้งาน สำนวน ตาโต ในประโยค
1. แค่พอพูดว่าจะแบ่งเงินให้เขาเท่านั้นแหละ เขาทำ ตาโต เหมือนอยากได้มากเลย2. ระวัง ๆ ไอ้เด็กนั่นด้วยก็แล้วกัน ฉันสังเกตเห็นมันทำ ตาโต ตอนที่แกนับเงินทุกเย็นเลย
3. โจรถึงกับตาโตเมื่อเห็นเครื่องเพชรจำนวนมากในตู้นิรภัย
4. สาวๆ หลายคนคงอยากมีดวงตาแลดูกลมโตเป็นธรรมชาติ สัปดาห์นี้เรามาแต่งตาโตให้ดูเป็นธรรมชาติต้อนรับเทศกาลปีใหม่ที่จะถึงนี้กันเถอะค่ะ.
5. #เห็นเงินแล้วตาโต เงินคือ "สิ่งจำเป็นที่สุด" ไม่ใช่ "สิ่งสำคัญที่สุด" "ทุกอย่างต้องใช้เงินซื้อ" ไม่ใช่ "ใช้เงินซื้อเพื่อให้ได้ในทุกอย่าง"
6. หล่อนเห็นเงิน แล้วคงตาโต กะอีแค่ไม่กี่ยูโรก็ซื้อชีวิตหล่อนได้ทั้งชีวิต!” “ไม่ใช่ชีวิตของมิวซีอา ที่ถูกซื้อ” ลอวเรนซ์กล่าวด้วยน้ำเสียงเยือกเย็น
7. มานี่เปิดกระเป๋าให้กูเห็นของข้างใน” พนธวุธสืบเท้าเข้าไปช้า ๆ แล้วค่อยๆ ... ตีนกู” ก้องภพถึงกบตาโตด้วยความโลภเมื่อเห็นยาบ้าและเงินเป็นปึกที่ถูก อดแน่นอยู่ในกระเป๋า .
8. เห็นเงินแล้วตาโต! ค้านใช้เงิน "ก้าวคนละก้าว" สร้างเสริมสุขภาพ ชี้ให้เงินเอ็นจีโอก็ร้อยล้านแล้ว เพจดังโวยกลุ่มสร้างเสริมสุขภาพเสนอ "ตูน บอดี้สแลม"...
9. เธออยากได้ชายมีอายุที่เธอสามารถควบคุมสถานการณ์ได้ วันนี้เธอได้ เงินเต็มกระเป๋า แต่ก็ยังตั้งใจว่าจะหาลูกค้าอีกสักราย เพื่อให้ทายเรีย ตาโตเวลาเธอยื่นเงินให้
10. พวกหล่อนเห็นเงิน ก็เพลินทำโก้ตาโตเท่าไข่ห่าน
11. การที่จะทำโครงการอะไร จะต้องทำด้วยความรอบคอบและอย่าตาโตเกินไป..." ... คือบางคนเห็นว่ามีโอกาสที่จะทำโครงการอย่างโน้นอย่างนี้ ... ก็มีเงินล้านได้ ...
12. หล่อนเห็นเงินสำคัญราวกับชีวิตของเธอ (เห็นเงินแล้วตาโต).
อ้างอิงข้อมูล : พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔
แหล่งข้อมูลเพิ่มเติม สำนักงานราชบัณฑิตยสภา