สำนวน ข้าเก่าเต่าเลี้ยง นั้นใช้ในการเปรียบเปรยถึง คนรับใช้เก่าแก่ที่อยู่ด้วยกันมานาน จนเป็นที่รู้จัก และเข้าใจกันอย่างดี “ ข้าเก่า ” ก็คือ คนเก่าคนแก่ที่อยู่ด้วยกันในฐานะรับใช้มานาน ย่อมมีความไว้ใจได้ เพราะมีความซื่อสัตย์ปรากฏเป็นที่ประจักษ์อยู่แล้ว ส่วนคำว่า “ เต่าเลี้ยง ” นั้นเป็นสร้อยคำที่นำมาเสริมให้คำสละสลวยขึ้น หรือ มีความหมายไปทำนองยืนยาว และ เนิ่นนาน เพราะเต่าเป็นสัตว์ที่อายุยืนนั่นเอง ดังนั้น สำนวน ข้าเก่าเต่าเลี้ยง นั้นหมายถึง (สำ) น. คนเก่าคนแก่, คนที่อยู่ด้วยกันในฐานะรับใช้มานาน.
- ข้า หมายถึง น. ประชาชน, ราษฎร, เช่น ไพร่ฟ้าข้าแผ่นดิน, คน, บริวาร, เช่น ข้าเก่าเต่าเลี้ยง ข้าหนีเจ้าบ่าวหนีนาย, ทาส เช่น ข้าทาส.
- เก่า หมายถึง (๒) ว. ไม่ใหม่ เช่น ผ้าเก่า ของเก่า, คำนี้เมื่อใช้ประกอบกับคำอื่น ๆ มีความหมายต่าง ๆ กัน แล้วแต่คำที่นำมาประกอบ เช่น มือเก่า หมายถึง ชำนาญ, หัวเก่า หมายถึง ครึ ไม่ทันสมัย, รถเก่า หมายถึง รถที่ใช้แล้ว.
- เต่า หมายถึง (๑) น. ชื่อสัตว์เลื้อยคลานหลายวงศ์ ในอันดับ Testudines คอยาว ลำตัวสั้น มีกระดองหุ้ม กระดองมีทั้งที่เป็นแผ่นเกล็ดแข็งและที่เป็นแผ่นหนัง ขาและหางสั้นส่วนใหญ่หดเข้าไปในกระดองได้ มีถิ่นอาศัยต่าง ๆ กัน ที่อยู่บนบก เช่น เต่าเหลือง ที่อยู่ในนํ้าจืด เช่น เต่านา ที่อยู่ในทะเล เช่น เต่าตนุ พวกที่มีหนังหุ้มกระดองเรียก ตะพาบ เช่น ตะพาบสวน.
- เลี้ยง หมายถึง (๑) ก. ดูแล, เอาใจใส่, บำรุง, เช่น เลี้ยงกล้วยไม้, ปรนปรือด้วยอาหารการกินเป็นต้น เช่น เลี้ยงสัตว์ เลี้ยงลูก, เลี้ยงดู ก็ว่า
ตัวอย่างการใช้งาน สำนวนไทยที่กล่าวว่า ข้าเก่าเต่าเลี้ยง ในประโยค
1. "ข้าเก่าเต่าเลี้ยง" ยอมหักกันเห็นๆอย่างนี้ มันก็อาจมองเช่นนั้นได้. แต่ต้องถามต่อว่าทำแล้วได้อะไรมากกว่า ??? เรื่องนี้มันจึงย่อมต้องมีอะไรในกอไผ่แน่ !!!2. นี่เธอ ลุงคนนี้ไว้ใจได้สบาย แกเป็นข้าเก่าเต่าเลี้ยง อยู่ด้วยกันมาตั้งแต่แกเป็นหนุ่ม
3. ป้าแกคงไม่ได้ขโมยอะไรไปหรอก แกอยู่ที่นี่มานาน เป็นข้าเก่าเต่าเลี้ยงของตะกูลเราเลยนะลูก
4. ตาคนนี้ไว้ใจได้เพราะแกเป็น “ ข้าเก่าเต่าเลี้ยง ” อยู่ด้วยกันมาตั้งแต่แกเป็นเด็กๆแล้ว
5. นาย สุนทร เป็น ข้าเก่าเต่าเลี้ยง มาตั้งแต่สมัยคุณปู่
6. "ข้าเก่าเต่าเลี้ยง" คนที่อยู่ด้วยกันมานานในฐานะรับใช้จนไว้วางใจได้
7. อาศัยความอ่อนหยุ่นพิชิตใจข้าเก่าเต่าเลี้ยงได้ อีกทั้งสร้างความเจริญงอกงามให้กับแดนกันตั๋งจนเป็นอู่ข้าวอู่น้ำอันอุดมสมบูรณ์โดยมิขาดตกบกพร่อง
8. มันจึงเป็นที่มาของพรรคตระกูล “เพื่อ” ที่ล้วนแต่เป็นพวกข้าเก่าเต่าเลี้ยง กระจายกันไปตั้งพรรคหวังแปรคะแนนเสียงตกน้ำเป็นส.ส.โดยมีพรรคเพื่อไทย เป็นเป้าหลอก.
9. ลุงชมเขาเป็น ข้าเก่าเต่าเลี้ยง ของบ้านเรามาตั้งแต่สมัยคุณปู่ผมถึงปฏิบัติกับเขาเหมือนญาติผู้ใหญ่คนหนึ่งในบ้านเรา; ข้าเก่าเต่าเลี้ยง อย่างป้าแกคงไม่ขโมยของลูกหรอกมั้ง แม่ว่าลองคิดดู
10. ข้าเก่าเต่าเลี้ยงทำให้ระบบอุปถัมภ์ฝังรากลึก มีเรื่องผลประโยชน์มาเกี่ยวพัน ข้าราชการผู้น้อยวิ่งเข้าหาข้าราชการชั้นผู้ใหญ่
11. ธุรกิจพังทลาย มิตรกลายเป็นศัตรู ข้าเก่าเต่าเลี้ยงกลายเป็นผู้ทรยศ.
12. ข้าเก่าเต่าเลี้ยงเสมือนลูกหลานที่อยู่ใน เมืองเชียงใหม่ ร่วมกันมาทุกปีไม่มีขาด “ตั้ม” ปราโมทย์ สมัครการ พร้อมด้วย “ทัดดาว” จะไปร่วมกันทำบุญอุทิศส่วนกุศลให้ “คุณพ่อสง่า”..