สำนวน ข้าวแดงแกงร้อน ในสมัยโบราณษนั้นใช้ในการเปรียบเปรยถึง การสำนึกบุญคุณ โดยมักมีการสอนให้ ความกตัญญูรู้คุณผู้อื่น รู้จักสำนึกถึงข้าวปลาอาหารที่ท่านเคยเลี้ยงดูมา เพราะคนที่มีความกตัญญูย่อมมีแต่ความเจริญ
ที่มาของสำนวน "ข้าวแดงแกงร้อน" คำว่า "ข้าวแดง" หมายถึง ข้าวซ้อมมือ คือเพียงตำหรือสีเอาเปลือกออก แต่ส่วนประกอบอื่นยังอยู่ครบถ้วน ข้าวจึงเป็นสีน้ำตาล สีแดง หรือสีอื่นแล้วแต่พันธุ์ข้าว ภายหลัง คนไทยนิยมกินข้าวขัดขาวกันมากขึ้น ข้าวแดงจึงเป็นได้เพียงอาหารคนคุกที่ไม่มีใครอยากกิน เพราะรู้สึกว่าแข็ง ไม่นุ่มลิ้น นี่เท่ากับว่า คนนอกคุกกินข้าวที่มีแต่แป้ง ส่วนคนในคุกกินข้าวที่มีสารอาหารครบถ้วน (ไม่รู้ใครโชคดีกว่าใคร) สมัยก่อนยังเคยได้ยินคนขู่กันว่า "ถ้าทำผิด ระวังจะต้องไปกินข้าวแดง" อันหมายถึงต้องติดคุก
- ข้าวแดง หมายถึง น. เมล็ดข้าวที่มีปลอกรำสีแดงหุ้มอยู่ร้อยละ ๒๕ ของเนื้อที่เมล็ดข้าวหรือมากกว่า.
- แกงร้อน หมายถึง น. ชื่อแกงจืดชนิดหนึ่งใส่วุ้นเส้น.
ตัวอย่างการใช้งานสำนวน ข้าวแดงแกงร้อน ในประโยค
1. แกเนรคุณคนที่เลี้ยงแกมาได้ขนาดนี้เชียวหรือ จะทำอะไรหัดนึกถึงข้าวแดงแกงร้อนที่ราดหัวอยู่ทุกวันบ้าง2. เพราะข้าวแดงแกงร้อนของคุณยาย ทำให้ผมไม่ต้องกลายเป็นเด็กเร่ร่อนข้างถนน ผมสัญญาว่าจะดูแลคุณยายให้ดีที่สุด
3. "ไม่รู้จักคุณข้าวแดงแกงร้อน" (ไม่ต้องมีคำว่า "บุญ") จึงหมายถึง ผู้อกตัญญูไม่รู้คุณคนที่เคยช่วยเหลือเรามาก่อน แต่เมื่อครั้งยังตกทุกข์ได้ยาก
4. “บิ๊กป้อม”อัด”บิ๊กป๋อม”ไม่คิดถึงข้าวแดงแกงร้อน ด่าคสช.หลังเข้าพรรคไทยรักษาชาติ แฉตอนอยู่ก็วิ่งเต้น พลเอกประวิตร รุ่นพี่ตท.6กล่าวถึง บิ๊กป๋อมพลเอกยศนันท์
5. เพราะต้องทำงานตอบแทน ไม่ให้ใครมาทวงบุญคุณว่าไม่รู้จักข้าวแดงแกงร้อน.
6. ข้าวแดงแกงร้อนสำนวนนี้หมายถึง ความสำนึกในบุญคุณที่ผู้มีพระคุณได้ให้ความช่วยเหลือ หรืออุปการะเลี้ยงดูมา เหมือนอย่างข้าวและแกงที่เจ้าของมอบให้ ใครที่ได้กินเข้าไปก็ต้องนึกถึง
7. พวกจิ้งจก ไม่รู้คุณข้าวแดงแกงร้อน! จากกรณีที่เมื่อวานนี้ (20 พ.ย.) พล.อ.ยศนันท์ หร่ายเจริญ อดีตรองผู้บัญชาการทหารสูงสุด สมัครเป็นสมาชิกพรรคไทยรักษาชาติ
8. ยุทธพงศ์'ซัดกลับ'ปรีชา' จวกอย่าลืมข้าวแดงแกงร้อน'เพื่อไทย' ... ได้อีก เพราะฉะนั้นอย่าเป็นคนลืมบุญคุณ และข้าวแดงแกงร้อน ของพรรคเพื่อไทย"
9. สุนัขทรงเลี้ยงของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว คุณข้าวแดงแกงร้อนหลานคุณทองแดง โชว์การแสดงความสามารถ ลงไปคาบลูกบอลในสระว่ายน้ำ
10. ว่า มันแปลกดีนะอยู่กับเรามาตลอด ไม่คิดถึง ข้าวแดงแกงร้อนเลย แฉตอนอยู่ก็วิ่งเต้น ชีไปอยู่พรรคไหนก็ได้ แต่ไม่ควรด่าคสช.
11. เพื่อไปเป็นรัฐมนตรีกระทรวงมหาดไทย โดยลืมบุญคุณข้าวแดงแกงร้อนที่เติบโตทางการเมืองมาได้ก็เพราะพรรคประชาธิปัตย์
12. "เกาะขอบโต๊ะ" ถึง "ข้าวแดงแกงร้อน" โต้วิวาทะผ่านทวิตเตอร์ สะท้อนการเมืองยุคใหม่ใช้โซเชียลปั่นกระแส สร้างแต้มต่อทางการเมือง
13. “ข้าวแดงแกงร้อน” ตามความเข้าใจ ของผมเห็นว่าจะไม่ใช่ ข้าวแดงเป็นของคนทั่วไปกิน คือพวกชาวบ้าน หรือคนระดับบริวารกิน คนชันสูงก็กินข้าวขาว
14. อ้ายผู้ร้ายมิได้มีกตัญญู ตัวมาอยู่เมืองกังตั้ง นี้กินข้าวแดงแกงร้อนของพี่เรา พี่เราก็ตั้งให้เป็นนายทหาร แล้วเลี้ยงดูมิให้อนาทร ควรหรือไม่รู้จักผิดแลชอบ
15. รู้สึกละอายใจ ที่ต้องกินข้าวแดงแกงร้อนของราชวงศ์ใหม่ ไม่อาจทนทานอยู่ได้ สองพี่น้องจึงพา กันหลบหนีออกจากเมืองหลวงเข้าไปอยู่ในหุบเขา และอดตายในที่สุด
อ้างอิงข้อมูล : พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔
