สำนวน กินข้าวลิง ใช้ในการเปรียบเปรยถึง การต้องทนกินสิ่งที่จะพอหาได้รอบตัว เพราะว่าไปตกอยู่ในที่ที่ไม่มีอาหารจะกิน หรือที่ที่ไม่มีผู้คนที่พอจะพึ่งพาได้ สำนวนนี้มีที่มาจากการไปตกอยู่ในเหตุการณ์ที่คาดไม่ถึง และไม่ได้มีการเตรียมตัวไว้ก่อนล่วงหน้าว่าจะเกิด จนทำให้ต้องยอมรับสภาพ กินข้าวลิงนั้น คือการเปรียบเทียบกับอาหารของลิงที่มันหากินผลไม้ ใบหญ้าตามธรรมชาติเพื่อดำรงชีวิต พอคนเราตกอยู่ในสถาณการที่ไม่คาดฝัน พอเมื่อหิวขึ้นมาก็ต้องหาผลหมาก รากไม้กินเหมือนลิงเช่นกัน เพื่อประทังความหิวไปก่อนนั่นเอง การ กินข้าวลิงคือ ไปหลงทางในป่า คอยดูว่า ลิงมันกินอะไร แล้วค่อยไปเก็บมากิน แสดงว่า เป็นสิ่งไม่มีพิษ สามารถกินได้
- กิน หมายถึง ก. เคี้ยว เช่น กินหมาก, เคี้ยวกลืน เช่น กินข้าว, ดื่ม เช่น กินนํ้า, ทำให้ล่วงลำคอลงไปสู่กระเพาะ
- ข้าว หมายถึง น. ชื่อไม้ล้มลุกหลายชนิดหลายสกุล ในวงศ์ Gramineae โดยเฉพาะชนิด Oryza sativa L. เมล็ดเป็นอาหารหลัก มีหลายพันธุ์ เช่น ข้าวเจ้า ข้าวเหนียว.
- ลิง หมายถึง น. ชื่อสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมหลายสกุลในอันดับ Primates ลักษณะคล้ายคน แขนขายาว ตีนหน้าและตีนหลังใช้จับเกาะได้ มีทั้งชนิดที่มีหาง เช่น ลิงวอก [Macaca mulatta (Zimmermann)] และชนิดที่ไม่มีหาง เช่น กอริลลา (Gorilla gorilla Savage & Wyman).
ตัวอย่างการใช้งานสำนวนไทย กินข้าวลิง ในประโยค
1. ตำนานกินข้าวลิง อยากทราบที่มาของคำนี้ครับ ว่ามีที่มาอย่างไร เพราะได้ยินมาตั้งแต่เด็กแล้ว จึงอยากทราบว่าตำนานนี้มีที่มาอย่างไร ใครเป็นคนกินข้าวลิงเป็นคนแรก2. กินข้าวลิงคือ ไปหลงทางในป่า คอยดูว่า ลิงมันกินอะไร แล้วค่อยไปเก็บมากิน แสดงว่า เป็นสิ่งไม่มีพิษ สามารถกินได้
3. ตามความเข้าใจของผม "กินข้าวลิงกลางทาง" มักใช้กับการเดินทางไปไกลๆ เช่นออกต่างหวัดแล้วเกิดเหตุการณ์รถเสียกลางทาง ซึ่งสมัยก่อนรถรามันไม่ได้เยอะและถนนหนทางก็ค่อนข้างทุรกันดาร มือถือก็ไม่มี ถ้ารถเสียกลางทางทีนี่เรื่องใหญ่ครับ กลางป่ากลางดง ข้างทางบ้านคนไม่มี ต้องรอขอความช่วยเหลือจากรถที่นานๆ จะผ่านมาสักคัน แล้วระหว่างรอนี่ก็ไม่รู้กี่ชั่วโมงจะมีรถผ่านมา อาจครึ่งวันค่อนวันนู่น แล้วถ้ารอจนหิวจะทำไง..
4. สมัยก่อนการเดินทางด้วยรถยนต์ยังไม่ได้สะดวกสบายหรือมีถนนดี ๆ และปั๊มน้ำมันตลอดเส้น เหมือนอย่างเหมือนทุกวันนี้ การเดินทางไปต่างจังหวัดไกล ๆ ยังต้องมีการบุกป่าฝ่าดงหรือทางลูกรังที่ยังทำไม่เสร็จกันตลอดทาง เวลาเดินทางแต่ละทีต้องเตรียมเสบียงกันอุตลุด เพราะไม่มีร้านขายกลางทางแน่ ๆ และการกินข้าวลิงกลางทางก็จะเกิดก็ต่อเมื่อ เกิดเหตุการณ์ไม่คาดคิดขึ้นระหว่างการเดินทางด้วยพาหนะทางบก เช่น น้ำมันหมดกลางทาง เบรคสะบัด คลัชเสีย เกียร์หลุด เครื่องสะดุด เพลาหัก สลักหายหัวเทียนห่าง ยางแฟบ แหนบตายไฟไม่จ่าย ไดไม่ชาร์จ สตารท์พัง เป็นต้น พอเครื่องพังกลางป่าแล้วทำไงล่ะ ถนนก็เปลี่ยว บ้านชาวบ้านที่ใกล้ที่สุดก็ 50 กิโล เสบียงก็ไม่ได้เตรียมมา กะไปกินเอาจุดหมาย ที่นี้ท้องก็หิว ก็ต้องเข้าป่าหาข้าวลิงกินแก้หิวประทังไปก่อน ข้าวลิงก็คือ อะไร ก็พวก ผลหมากรากไม้ทั้งหลายเหล่ที่ลิงกินนั่นแหละครับ ปู่ผมบอกว่า ลิงกินได้คนก็ได้กิน ไม่มีพิษแน่ ๆ ก็เลยเป็นที่มาของคำว่ากินข้าวลิงกลางทาง
