สำนวนยกตนข่มท่านนั้นใช้ในการเปรียบเปรยถึงคนที่มีนิสัยไม่ดีกล่าวคือเป็นคนที่มักที่จะ ยกย่องตัวเองต่อหน้าผู้อื่นและยังมักที่จะพูดทับถมให้คนอื่นดูแย่ และตนดีกว่าคนอื่น ซึ่งคนประเภทนี้เป็นคนที่ไม่น่าคบ ไม่มีมารยาทไม่รู้จักการวางตัวที่ดีในสังคม ไม่ได้มีความจริงใจกับใคร เจอใครที่เด่นกว่าก็มักที่จะดูถูกดูแคลน พยายามที่จะหาช่องหรือพูดถึงแต่จุดด้อยของคนอื่นเพื่อที่ตัวเองจะได้อยู่เหนือกว่า คนแบบนี้คบไม่ได้เด็ดขาด เพราะคบต่อไปก็รังแต่จะทำให้เสียความรู้สึก
ที่มาของสำนวนนี้ ยกตนก็ตามตัวก็คือยกยอตัวเอง ให้ดูเหนือกว่าผู้อื่นด้วยการพูดทับถม วิจารณ์จุดด้อยของผู้อื่นพยายามที่จะพูดถึงคนอื่นแต่ในแง่ลบ ส่วนคำว่า ข่มท่านนั้นหมายถึงการยกตนขึ้นข่มให้อยู่เหนือบุคคลอื่น ที่อยู่ในระดับเดียวกันเพื่อให้ตัวเองดูดีที่สุด เก่งและดีที่สุดทำให้เป็นที่ยอมรับด้วยการใช้จุดด้อยของคนอื่น แต่มักพูดถึงตัวเองแต่จุดดี
- ยก หมายถึง ก. อ้าง เช่น ยกตัวอย่าง.
- ตน หมายถึง น. ตัว (ตัวคน) เช่น ตนเป็นที่พึ่งของตน
- ข่ม หมายถึง ก. โดยปริยายหมายความว่า แสดงกิริยาวาจาให้เห็นว่าเหนือกว่า หรือทำให้อีกฝ่ายหนึ่งรู้สึกว่าด้อยกว่า เช่น แต่งตัวข่มเพื่อน พูดข่ม, บังคับ เช่น ข่มใจ ข่มอารมณ์
- ท่าน หมายถึง ส. คำใช้แทนผู้ที่เราพูดด้วย เป็นคำกลาง ๆ หรือแสดงความเคารพ เป็นสรรพนามบุรุษที่ ๒, ใช้แทนผู้ที่เราพูดถึงด้วยความเคารพ เช่น ท่านไม่อยู่ คุณพ่อท่านหลับแล้ว หรือโดยไม่เจาะจง เช่น อย่าลักทรัพย์ท่าน เป็นสรรพนามบุรุษที่ ๓.
ตัวอย่างการใช้งานสำนวน “ยกตนข่มท่าน”ในประโยค
1. สำหรับคนที่มีนิสัยชอบยกตนข่มท่าน ก็คงต้องพยายามปรับปรุงตัวเองด้วย อาจใช้วิธีเตือนสติ บอกย้ำกับตัวเองว่าคุณรู้อยู่แก่ใจว่าคุณมีดีอะไร ไม่จำเป็นต้องแสดงให้คนอื่นรู้2. ต้องอยู่ร่วมกับคนนิสัยชอบยกตนข่มท่านต้องทำตัวยังไงไม่ให้เสียเปรียบ มีเหตุจำเป็นที่จะต้องมาอยู่ร่วมชายคากับคนประเภทชอบยกหางตัวเอง เอาหน้า ชอบข่มคนอื่นอารมณ์ประมาณสร้างภาพตลอดเวลา
3. พูดทับถมผู้อื่นแสดงให้เห็นว่าตัวเหนือกว่า เขาชอบยกตนข่มท่านเสมอจนไม่มีใครคบแล้ว.
4. เบื่อพวกชอบยกตนข่มท่าน พวกชอบดูถูกคนอื่นไหมครับ ส่วนตัวนะเท่าที่ผมเคยเจอน่าขยะแขยงมากๆสำหรับความคิดคนพวกนี้ ไม่รู้ว่าต้องเจออะไรมาในชีวิตถึงได้มีแนวความคิดนี้อยู่ตลอดเวลา
5. ตระหนัก “ผลเสีย” การโอ้อวดในการทำงานเราคงปฏิเสธไม่ได้ว่า เพื่อนร่วมงาน หัวหน้างานบางคน หรือแม้แต่ตัวเรา บางครั้งมีแนวโน้มเป็นพวกโอ้อวด ยกตนข่มท่าน .
6. ต๊ะ ตระการตา ลูกสาว ชูวิทย์ กมลวิศิษฎ์ โพสต์ IG ฉะหมอก้อง ยกตนข่มท่าน ดูถูกคนอื่น ทำตัวน่าขำเพ้อเจ้อ อินกับบทไม่เลิก ไม่หวั่นเจอแฟนคลับหมอก้องด่า.
7. ที่โดนเฉดหัวออกเมื่อคืนนี้ ก็ไม่มีเนื้อหาของการอภิปราย นอกจากยกตนข่มท่าน อวดเบ่ง พูดเหมือนช่วงหาเสียง ด่าแม้กระทั่งทหารชั้นผู้น้อยที่เขาทำตามหน้าที่. ส.ส.
8. ผู้มักโอ้อวดตนเองยกตนข่มท่าน มักจะไม่มีเพื่อนและขาดคนเชื่อถือเรื่องเต่าชอบโอ้อวด ธ.
9. อวดเก่ง คือ การที่ตนเองรู้นิดเดียวแล้วเหมารวมว่าตนรู้หมด แล้วยกตนข่มท่าน ชื่อว่าคนอวดเก่ง และคนเก่งไม่จำเป็นต้องอวด แต่คนไม่เก่งต้องอวดเพื่อให้รู้ว่าตนเก่ง.
10. คำพูดที่ว่า "ผมเดินเชิดหน้าได้เพราะไม่เคยทำผิด" เป็นการพูดยกย่องตัวเองหรือยกตนข่มท่าน ส่วนคำพูดที่ว่า "ใหญ่โตแค่ไหนก็ต้องอยู่ภายใต้กฎหมายเดียวกันหมด"