สำนวน สอนจระเข้ให้ว่ายน้ำ นั้นใช้ในการเปรียบเปรยถึงการสอนใครสักคน ในสิ่งที่เขานั้นถนัดอยู่แล้ว ทำได้และทำเก่งอยู่แล้ว ไม่มีความจำเป็นใดๆที่ต้องไปสอนเขาอีก โดยมักจะสื่อถึงเรื่องที่ไม่ดีเป็นหลัก ซึ่งแตกต่างจากสำนวนที่ว่า “สอนหนังสือสังฆราช” ตรงที่สอนหนังสือสังฆราช เป็นการสอนในสิ่งที่ดีงาม
ที่มาของสำนวน สอนจระเข้ว่ายน้ำนั้น มาจาก การเปรียบเปรยถึงการที่มนุษย์ไปสอนจระเข้ให้ว่ายน้ำ ซึ่งจระเข้ว่ายน้ำเป็นตั้งแต่เกิด มนุษย์ไม่มีทางที่จะว่ายน้ำได้เก่งกว่าจระเข้ .
- สอน หมายถึง ก. บอกวิชาความรู้ให้ เช่น ครูสอนหนังสือนักเรียน, แสดงให้เข้าใจโดยวิธีบอกหรือทำให้เห็นเป็นตัวอย่างเพื่อให้รู้ดีชั่วเป็นต้น เช่น สอนแม่ไม้มวยไทย สอนเย็บปักถักร้อย สอนเท่าไรไม่รู้จักจำ
- จระเข้ หมายถึง [จอระ-] น. ชื่อสัตว์เลื้อยคลานขนาดใหญ่ที่สุดในปัจจุบัน มีหลายชนิดหลายสกุล ในวงศ์ Crocodylidae ปากและหัวยาว ปลายปากนูนสูงขึ้นเป็นช่องเปิดของรูหายใจ เรียกว่า ก้อนขี้หมา ลำตัวกลมยาว หนังเป็นเกล็ดแข็งทั้งตัว หางแบนยาวทางข้างใช้โบกว่ายนํ้า มักหากินในนํ้า อาศัยบริเวณป่าริมน้ำ ในประเทศไทยมี ๓ ชนิด คือ จระเข้บึง จระเข้นํ้าจืด หรือจระเข้สยาม ( Crocodylus siamensisSchneider) จระเข้นํ้าเค็ม อ้ายเคี่ยม หรืออ้ายทองหลาง ( C. porosus Schneider) และจระเข้ปากกระทุงเหวหรือตะโขง [ Tomistoma schlegelii (S. Müller)], ตะเข้ หรือ อ้ายเข้ ก็เรียก, อีสานเรียก แข้, ปักษ์ใต้เรียก เข้
- ให้ หมายถึง ก. มอบ เช่น ให้ช่อดอกไม้เป็นรางวัล, สละ เช่น ให้ชีวิตเป็นทาน, อนุญาต เช่น ฉันให้เขาไปเที่ยว
- ว่ายน้ำ หมายถึง ก. เคลื่อนไปโดยอาศัยกำลังแขน ขา ครีบ หรือ หาง แหวกไปในนํ้าหรือในอากาศ.
ตัวอย่างการใช้งานสำนวนไทยที่กล่าวว่า อย่า "สอนจระเข้ให้ว่ายน้ำ" ในประโยค
1. การที่ลุงประยุทธไปแนะนำให้เด็กแว้นข้างบ้านแต่งรถอย่างโน้นอย่างนี้ ก็เหมือนกับการสอนจระเข้ว่ายน้ำ2. "สอนจระเข้ให้ว่ายน้ำ" หมายถึง สอนผู้ที่รู้ดีอยู่แล้ว ย่อมไม่เกิดประโยชน์อันใด ทั้งอาจเป็นที่ขบขันของผู้รู้เห็นอีกด้วย.
3. บอกหนังสือสังฆราช ง.สอนจระเข้ให้ว่ายน้ำ ข้อนี้ครูเฉลยว่า ตอบ.สอนจระเข้ให้ว่ายน้ำ ช่วยให้เหตุผลทีน่ะครับว่าทำไมถึงตอบแบบนี้ จักขอบคุณเป็นอย่างยิ่งครับ.
4. สอนหนังสือสังฆราชกับสอนจระเข้ให้ว่ายน้ำ เป็นสำนวนที่มีความหมายแนวเดียวกันค่ะคือสอนคนที่มีความรู้ความชำนาญในเรื่องนั้นอยู่แล้วซึ่งเป็นเรื่องที่ไม่จำเป็น
5. ลดเสี่ยงอุบัติเหตุ. ในฐานะคนชอบเดินถนนอย่างพวกเรา คงจะมีทักษะเรื่องข้ามถนนกันดีอยู่แล้ว ถ้าจะมาคุยกันเรื่องนี้ก็กลัวว่าจะเหมือนสอนจระเข้ให้ว่ายน้ำ ...
6. สอนจระเข้ให้ว่ายน้ำ. บ่นนำ บางท่านอ่านหัวข้อแล้วก็คิดว่าไม่ใช่เรื่องยาก และแปลกอะไร ผมเชื่อว่าหลายๆคนทำได้แล้ว และทำเก่งกว่าผมด้วยซ้ำ.
7. สอนจระเข้ให้ว่ายน้ำ, การชี้ทางหรือสอนให้คนที่เป็นอยู่แล้วให้เก่งหรือชำนาญขึ้นอีก แต่มักมุ่งหมายโดยเฉพาะถึงการสอนหรือแนะนำคนชั่วที่ประพฤติ ไม่ดีเป็นส่วนใหญ่
8. สอนหนังสือสังฆราช, แตกต่างกับการสอนจระเข้ให้ว่ายน้ำ เพราะหมายถึงการสอนผู้ที่มีความรู้ดีเป็นเยี่ยมอยู่แล้ว โดยที่ไม่รู้ว่าคนผู้นั้นรู้หรือชำนาญดีกว่าตนเสียอีก.
9. สำนวนไทย สอนจระเข้ให้ว่ายน้ำ พม่าใช้เหมือนกับไทย และยังมีสำนวนต่อไป สอนชาวประมงให้ถักแห หรือสอนพรานให้ใช้หอก
10. เราจะมาแนะนำวิธีที่คู่รัก ทั้งคนที่อาจจะกำลังคบกัน หรือคบกันมานานแล้วให้รู้ว่าแบบไหนที่ 'ควรทำ' แบบไหนที่เรา 'ควรพูด' นี่ไม่ใช่การมา 'สอนจระเข้ให้ว่ายน้ำ' .
อ้างอิง สำนักงานราชบัณฑิตยสภา