สำนวนไทยมะกอกสามตะกร้าปาไม่ถูก นั้นใช้ในการเปรียบเปรยถึง คนที่มักพูดจาตลบตะแลง พลิกแพลงไปมา จนไม่สามารถจับคำพูดได้ทัน เป็นคนปลิ้นปล้อน กะล่อนไม่มีความจริงใจกับใคร หรือคนที่กลับกลอกไปมา เปลี่ยนอย่างนั้นที อย่างนี้ทีจนหาความจริงเอาเสียไม่ได้ คนแบบนี้ไม่สมควรที่จะคบหาสมาคมด้วยเด็ดขาด เพราะว่าไม่มีความจริงใน มักพูดจาก กลับไปกลับมา ไม่มีความรับผิดชอบใดๆในคำพูดของตัวเองเลย
ที่มาของสำนวนไทยที่กล่าวว่า มะกอกสามตะกร้าปาไม่ถูกมาจากคนที่หลบหลีกได้รวดเร็วมาก ชนิดที่ว่าเอามะกอก คือชื่อไม้ต้นขนาดใหญ่ชนิด Spondias pinnata (L.f.) Kurz ในวงศ์ Anacardiaceae ใบอ่อนมีรสเปรี้ยว ใช้เป็นผักดิบ ผลขนาดลูกหมากดิบ เมื่อสุกมีรสเปรี้ยวเจือฝาด ใช้ปรุงอาหาร รากและเมล็ดใช้ทำยาได้, มะกอกบ้าน หรือ มะกอกป่า ก็เรียกแม้จะเอามะกอกซัก 3 ตะกร้าขว้างไปก็ไม่โดน จึงเป็นที่มาของสำนวน มะกอกสามตะกร้าปาไม่ถูก นั่นเอง
สํานวนสุภาษิตนี้ มีความหมายเหมือนกับคำว่า "จับไม่ได้ ไล่ไม่ทัน" หมายถึงผู้ที่พูดจาตลบแตลง กลับกลอก เอาตัวรอดเก่งรู้จักใช้คำพูดพลิกแพลงเอาตัวรอดได้เสมอ.
- มะกอก หมายถึง น. ชื่อไม้ต้นขนาดใหญ่ชนิด Spondias pinnata (L.f.) Kurz ในวงศ์ Anacardiaceae ใบอ่อนมีรสเปรี้ยว ใช้เป็นผักดิบ ผลขนาดลูกหมากดิบ เมื่อสุกมีรสเปรี้ยวเจือฝาด ใช้ปรุงอาหาร รากและเมล็ดใช้ทำยาได้, มะกอกบ้าน หรือ มะกอกป่า ก็เรียก.
- สาม หมายถึง (๑) น. จำนวนสองบวกหนึ่ง
- ตะกร้า หมายถึง [-กฺร้า] น. ภาชนะสานโปร่งสำหรับใส่สิ่งของ มีรูปต่าง ๆ มีหูหิ้วหรือไม่มีก็ได้.
- ปา หมายถึง (๑) ก. ซัดไปด้วยอาการยกแขนขึ้นสูงแล้วเอี้ยวตัว
- ไม่ถูก หมายถึง ว. มิ, คำปฏิเสธความหมายของคำที่อยู่ถัดไป เช่น ไม่กิน ไม่ดี, ถ้าอยู่ท้ายคำ ต้องมีคำ หา อยู่หน้า เช่น หากินไม่.
ตัวอย่างการใช้งานสำนวนไทยที่กล่าวว่า มะกอกสามตะกร้าปาไม่ถูก
1. มะกอกสามตะกร้าปาไม่ถูก. S15. หมายถึง คนที่พูดเก่ง ช่างพูดช่างเจราขา ซึ่งเป็นคนที่พูดแล้วไม่อยู่กับร่องกับรอยพูดไปเรื่อยๆ เป็นคนตลบตะแลงเก่ง2. อย่าไปฟังเขาเลย ใครๆก็รู้ว่าเขาเป็นพวก มะกอกสามตะกร้าปาไม่ถูก จนตอนนี้ไม่มีใครเชื่อถือเขาแล้ว
3. คุณต้องจับตาดูพนักงานคนนี้เป็นพิเศษนะ เพราะเขาชอบพูดจากลับกลอก เหมือนมะกอกสามตะกร้าปาไม่ถูก ไว้ใจไม่ได้
4. คนกะล่อน ปลิ้นปล้อน จับไม่ได้ไล่ไม่ทัน มะกอกสามตะกร้าปาไม่ถูก คนประเภทนี้หากคบเป็นเพื่อน ก็จะได้เรียนรู้ความกะล่อน รู้เล่ห์เหลี่ยม ไว้ป้องกันตัว ไม่เช่นนั้นก็มักจะไม่มีภูมิคุ้มกันคนกะล่อนแบบนี้ เพียงแต่ต้องระวังให้ดี อะไรก็ตามที่คนประเภทนี้ พูด คิด กระทำ ให้คิดไว้ก่อนว่า จะต้องมีแผนไม่ดีตามมา
5. นอกจาก ''มะกอกสามตะกร้าปาไม่ถูก” ก็ยังมีสำนวนไทย “กลมเป็นลูกมะนาว” สำนวนนี้เอาลูกมะนาวมาเปรียบ ลูกมะนาวกลมเกลี้ยงกลิ้งไปรอบข้างได้ง่าย ...
6. ในสภาผู้แทนนับว่าเป็นเวทีตลกขนาดใหญ่หลากสายพันธุ์ มีทั้ง18 มงกุฎ กะล่อนปลิ้นปล้อน มะกอกสามตะกร้าปาไม่ถูก โกหกไม่ซ้ำคำ หน้าด้านกว่าส้นเท้า
7. ทำเอาลิเกสาวคนดัง แอน มิตรชัย หรือ แอน-จริยา สมบูรณ์ ต้องออกโรงขอชี้แจงหลังถูกแขวะแรงว่าเป็น “มะกอกสามตะกร้าปาไม่ถูก” .
8. “ไพว่านึกๆ ดูเซ่อๆ อย่างนี้ก็ยังดีกว่ามะกอกสามตะกร้าปาไม่ถูกนะ”. “จริง ดูผัวของพวกเราสิคะ คุณนิกรอย่างนี้ คุณพลอย่างนี้ เฮียหงวนอย่างนี้ กะล่อนเป็นที่สุด
9. มะกอกสามตะกร้าปาไม่ถูก. แต่ละลูกขว้างไปออกไกลกลิ้ง. สมเป็นนักการเมืองน้ำเน่าจริง. เหมาะอย่างยิ่งรัฐเบ็ดเสร็จเผด็จการ.
อ้างอิงข้อมูล : พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔