สำนวน ลูกขุนพลอยพยัก ใช้ในการเปรียบเปรยถึง ผู้ที่คอยว่าตาม หรือ เห็นด้วยกับผู้ใหญ่เป็นในเชิงประจบสอพลอ กล่าวคือ บริวาร หรือ ลูกน้องที่อยู่รอบ ๆเจ้านาย รับลูกต่อจากเจ้านายทุกอย่าง แบบประจบสอพลอ ไม่มีการคัดค้าน หรือ ขัดขวางแต่อย่างใดเลย โดยมีสำนวนที่มีความหมายคล้ายกันคือ นายว่าขี้ข้าพลอย ซึ่งแปลว่า พลอยพูดผสมโรงติเตียนผู้อื่นตามนายไปด้วย
ที่มาของสำนวน ลูกขุนพลอยพยัก ” ก็คือ ที่มาของสำนวน ในการพิจารณาคดีนั้นสมัยก่อน มีลูกขุนบางคนที่เอาแต่เห็นด้วยตามความเห็นหรือคำตัดสินของหัวหน้าคณะลูกขุน โดยไม่มีความคิดเห็นเป็นของตนเอง. คณะลูกขุนที่ร่วมกันพิจารณาอรรถคดีที่ได้รับมอบหมาย มีความคิดเห็นสอดคล้องต้องกัน ไม่มีการทักท้วง หรือ โต้แย้งกันเลย ซึ่งโดยปกตินั้นทุกเรื่องจำเป็นต้องมีความคิดเห็นที่ต่างออกไปบ่างเพื่อที่จะช่วยให้คดี มีแง่มุมที่น่าพิจารณาไปในทิศทางอื่นได้บ้าง แต่นี่เห็นไปในทิศทางเดียวกันจนน่าแปลกใจ อาจจะเกิดจากการจงใจละเลย หรือต้องการเอาใจใครหรือไม่
- ลูกขุน หมายถึง (โบ) น. อำมาตย์, มนตรี, ขุนนาง, ข้าราชการ.
- พลอย หมายถึง [พฺลอย] ว. ร่วมด้วย, ประสมด้วย, ตามไปด้วย, ในลักษณะเช่นเห็นเขาเดินขบวนกันแล้วเดินตามเขาไป เห็นคนอื่นเขาทำกันแล้วก็ร่วมกับเขาด้วย.
- พยัก หมายถึง [พะยัก] ก. อาการที่ก้มหน้าลงเล็กน้อยแล้วเงยหน้าขึ้นโดยเร็วเป็นการแสดงความรับรู้ เรียกว่า พยักหน้า.
ตัวอย่างการใช้งานสำนวน “ลูกขุนพลอยพยัก” ในประโยค
1. ไอ้พวกลูกขุนพลอยพยัก หัวหน้าว่ายังไงก็ว่าตามกันไม่คำนึงถึงความถูกต้องเหมาะสมเลยเอาเสียเลย2. คนอย่างเขาก็เป็นได้แค่ลูกขุนพลอยพยัก ไม่มีความคิดเป็นของตัวเองกลัวแต่ว่าขัดใจนายแล้วจะโดนลงโทษ
3. ถ้าเธอมัวแต่เป็น “ ลูกขุนพลอยพยัก ” ไม่มีความคิดเป็นของตัวเอง มัวแต่ทำตามใจเจ้านาย หรือ เออออตามเจ้านายก็จะได้เป็นเพียงลูกน้องตัวเล็กๆเท่านั้น
4. ต้องการฟังคนที่ถูกกล่าวโทษ ไม่ต้องการฟังลูกขุนพลอยพยัก ส่วนนายนิคมนั้นทำตัวเป็นคุณพ่อรู้ดีที่น่ารังเกียจ ...
5. พวกเขาก็ปล่อยให้ตัวเองหลงเชื่อบรรดาบัณฑิตบริกรและพวกลูกขุนพลอยพยักรับจ้างทั้งหลาย". "ผู้ย่อมเกาะโหนห้อมล้อมพอกหนาเป็นชั้นๆ
6. ตอนนี้ก็ได้ฉายาว่า ลูกขุนพลอยพยัก และองครักษ์พิทักษ์นาย (ศรีธนญชัย ยุคดิจิตอล ฮ่าฮ่า) เห็นได้ชัดว่า คนเรานั้น เห็นลาภยศเงินทองสำคัญกว่าเกียรติยศชื่อเสียง.
7. การแวดล้อมตัวเองด้วย ลูกน้องที่ทำตัวเป็นลูกขุนพลอยพยักทำให้ผู้นำหลายคนคิดว่าตนเองเป็นศูนย์กลางจักรวาล .
8. พอเห็น นายโกรธก็คอยกันคนออกห่างปล่อยให้นายอยู่คนเดียว เลยยิงงุ่นง่าน พอนายทําผิดก็บอกว่าดีครับ ถูกครับ แบบลูกขุนพลอยพยัก นายเดิน มากลางแดดก็บอกว่าเห็นรัศมีออกจากตัวนาย
9. พวกซาดิสม์ไม่ชอบให้ลูกน้องคัดค้าน ไม่ชอบให้ใครออกความคิดเห็นนอกจากรับฟังคำสั่งของตัวคนเดียว ชอบคนว่านอนสอนง่าย และคอยเป็นลูกขุนพลอยพยัก ไม่ว่าพูดอะไรมาต้องทำตาม
10. ใช่ ๆ" ข้าพเจ้าคาดว่าคู่สนทนาคนนี้เป็นลูกขุนพลอยพยัก "พวกข้าราชการ ทำงานกินเงินเดือนหลวง ภาษีของเราทั้งนั้น ไม่เหมือนพวกทำมาค้าขายอย่างเรา ...
11. ลูกขุนพลอยพยัก? รับคำสั่งอย่างเดียว ไม่พูด ไม่เถียง ไม่ถาม.... การตัดสินใจทั้ง 2 แบบอาจไม่จำเป็น หากเราเรียนรู้ที่จะร่วมงานกับหัวหน้างานอย่างคนที่พร้อมจะเปิดใจ
12. ส่วนนายโดนัลด์ รัมส์เฟลด์ รัฐมนตรีต่างประเทศในช่วงนั้นก็เป็นลูกขุนพลอยพยักกล่าวหาอัล จาซีราว่าเต็มไปด้วย "อคติชนิดที่ไม่สามารถอภัยให้ได้".
13. ความเป็นจริงคือใครชนะก็กวาดต้อนลูกเมียข้าทาสบริวารไปเป็นของตัว ใครอยากได้ดิบได้ดีต้องทำตัวเป็นลูกขุนพลอยพยัก หรือที่สมัยใหม่เขาเรียกว่า “เนติบริกร”
14. นายว่าขี้ข้าพลอยก็แลเห็นกันมากมายคะ คนทำงานประเภทลูกขุนพลอยพยักก็มีไม่น้อย ... ย่อมดำรงคงอยู่ในระบบได้ยาก หากจะมีลูกขุนพลอยพยักคอยประสบสอพลอขัดขวางคำแนะนำ.