สำนวน ผีซ้ำด้ำพลอยนั้นใช้ในการเปรียบเปรยถึงการประสบเคราะร้ายแล้ว มีเคราะร้ายซ้ำ ทำให้ผู้ประสบเคราะดังกล่าวลำบากมากกว่าเดิมมากนั่นเอง ในสมัยโบราณ มักจะกล่าวถึงการถืออาวุธจริงหยอกล้อกัน เช่น จะแทง จะฟัน เป็นการล้อกันธรรมดา ท่านจึงห้ามว่า “ เดี๋ยวผีซ้ำด้ำพลอย” คือผีอาจผลักมือคนถืออาวุธ ทำให้อีกฝ่ายถูกอาวุธเข้าจริงๆได้
หรืออีกที่มาก็ว่า คำว่า ด้ำ ที่เป็นภาษาถิ่นอีสาน หมายถึงผีบ้านผีเรือน โดยหมายถึงเจอปัญหาอยู่แล้ว ผีบ้านผีเรือน (ด้ำ) ก็ยังเอาปัญหาเข้ามาผสมโรงอีก เลยทำให้แย่กันไปใหญ่
- ผี หมายถึง น. สิ่งที่มนุษย์เชื่อว่าเป็นสภาพลึกลับ มองไม่เห็นตัว แต่อาจจะปรากฏเหมือนมีตัวตนได้ อาจให้คุณหรือโทษได้ มีทั้งดีและร้าย เช่น ผีปู่ย่าตายาย ผีเรือน ผีห่า, เรียกคนที่ตายไปแล้ว
- ซ้ำ หมายถึง ว. มีหรือทำอย่างเดียวกันอีกครั้งหนึ่งหรือหลาย ๆ ครั้ง เช่น ฉันมีชุดน้ำชาซ้ำกัน ๒ ชุด พูดซํ้า ตีซํ้า.
- ด้ำ หมายถึง น. ผีเรือน, ผีบรรพบุรุษ. (ไทขาว ผี่ด๋ำ ว่า วิญญาณของบรรพบุรุษทางพ่อหรือวิญญาณของพ่อแม่).
- พลอย หมายถึง [พฺลอย] ว. ร่วมด้วย, ประสมด้วย, ตามไปด้วย, ในลักษณะเช่นเห็นเขาเดินขบวนกันแล้วเดินตามเขาไป เห็นคนอื่นเขาทำกันแล้วก็ร่วมกับเขาด้วย.
ตัวอย่างการใช้งานสำนวนไทยที่กล่าวว่า ผีซ้ำด้ำพลอย
1. ผีซ้ำด้ำพลอย! ชาวขอนแก่นช้ำอีก เจอน้ำท่วมหนัก โจรยังงัดบ้าน 4 หลังรวด.2. มีคำโบราณที่กล่าวไว้ว่า “ผีซ้ำด้ำพลอย” เรื่องเก่ายังไม่ทันหมด เรื่องใหม่ก็โผล่ขึ้นมา ทำให้เกิดความรู้สึกสับสน คนเราเวลาเกิดเรื่องอะไรขึ้นมาก็จะกลัวไปต่างๆนานา
3. เหมือนผีซ้ำด้ำพลอยชะรอยแท้ ชีวิตจึงปรวนแปรและแพ้พ่าย ทุกวันนี้อยู่อย่างซังกะตาย ดูคล้ายคล้ายชีวิตมาผิดทาง สิ่งที่เคยยินดีและมีอยู่ กลับอดสูอายผู้คนหม่นหมองหมาง
4. ผีซ้ำด้ำพลอย!!! แก๊งต้มตุ๋นหลอกเอาเงินผ่านเฟชบุ๊ก เชียงราย-เตือนภัย!!! ระวังโดนหลอกเอาเงินผ่านทางเฟชบุ๊ก อย่าหลงเชื่อรูปโปรไฟล์ ให้มีสติ.
5. ผีซ้ำด้ำพลอย. บอบช้ำแหงๆอยู่แล้ว สภาพเศรษฐกิจของประเทศโดน 2 เด้ง อันแรกความล้มเหลวว่าด้วยระดับความสามารถอย่างจำกัดในภาครัฐบาล
6. แต่มาแบบดับเบิ้ลเคราะห์เลยก็ว่าได้ หรือที่ในภาษาไทยเรียกว่า ผีซ้ำด้ำพลอย ส่วนว่าจะมีใครซ้ำรอยแต่เรื่องร้ายๆ บ้าง ก็ลองมาไล่เรียงกันเลย.
7. ผีซ้ำด้ำพลอย โค้งอาถรรพ์ชนซ้ำซ้อน นักวิชาการสวัสดิการแรงงาน จังหวัดตาก ถูกรถบัสเสียหลักชนร่างเละเสียชีวิต ขณะไปตรวจสอบที่เกิดเหตุรถบัสขนแรงงานต่างด้าวประสบเหตุเสียชีวิต 6 คน
8. ผีซ้ำด้ำพลอย นางเอกสาว ฉาวไม่เลิก. เกิดเป็นคนสวย ใครว่าจะไม่อกหัก คนสวยถูกสลัดรักมีถมเถไป ผู้ชายเดี๋ยวนี้เขาเลือกมาก จนเรื่องมาก
9. “ผีซ้ำด้ำพลอย” โรงงานไต้หวันในเมืองคุนซันเกิดเหตุระเบิดตายบาดเจ็บกว่า 200 ราย.
10. เหมือนกับ “ผีซ้ำด้ำพลอย”. ขณะที่บางคนมองจากสำนวนโหราศาสตร์ก็ต้องว่า “พระศุกร์เข้า พระเสาร์แทรก”.
11. "เขื่อนไซยะบุรี ฤาผีซ้ำด้ำพลอย เสียงร้องขอของคนลุ่มน้ำโขง" ชาวบ้านโวย การสร้างเขื่อนไซยะบุรีส่งผลต่อระบบน้ำและพันธุ์ปลา พรานปลาชี้ปลาไม่ยอมวางไข่ ห่วงปลาน้ำจืดจะสูญพันธุ์ หวั่นกระทบอาชีพหลักเลี้ยงครอบครัว
12. ผีซ้ำด้ำพลอย กับคำว่า ผีซ้ำด้ามพลอย. คนสมัยใหม่มักเขียนเป็น ผีซ้ำด้ามพลอย เพราะเหตุที่ไม่เข้าใจคำว่า ด้ำ ก็เลยคิดว่า ด้าม. คำว่า ด้ำ เป็นภาษาถิ่นอีสาน หมายถึง ผีเรือน หรือ ผีบรรพบุรุษ
อ้างอิง ราชบัณฑิต
อ้างอิงข้อมูล : พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔