สำนวน ศรศิลป์ไม่กินกัน นี้ใช้ในการเปรียบเปรยถึง ความไม่ลงรอย หรือไม่ถูกกันของคนสองฝ่ายที่เจอกันทีไรมักจะมีปัญหาหรือทะเลาะกันทุกครั้ง
สำหรับที่มาของสำนวนนี้ คำว่าศิลป์ ในที่นี้จะหมายถึง คันธนู ส่วน ศร คือ ลูกธนู ศรศิลป์ไม่กินกัน หมายความว่า ลูกธนูที่แต่ละฝ่ายยิงใส่กันนั้นไม่สามารถทำอันตรายกันได้ ข้อความนี้ปรากฏในวรรณคดีเรื่องรามเกียรติ์ตอนที่พระรามต่อสู้กับพระมงกุฎซึ่งเป็นลูก โดยที่ไม่รู้ว่าเป็นพ่อลูกกัน พระรามแผลงศรเพื่อสังหารพระมงกุฎ แต่ศรนั้นกลับกลายเป็นอาหารทิพย์ตกลงหน้าพระมงกุฎ และเมื่อพระมงกุฎแผลงศรไปยังพระราม ศรก็กลายเป็นข้าวตอกดอกไม้แสดงความเคารพพระราม สำนวนนี้ แต่เดิมจึงหมายความว่า ทำร้ายกันไม่ได้ แต่ต่อมากลายความหมายไป หมายถึง การที่คน ๒ ฝ่ายไม่ถูกกันไม่ลงรอยกัน
- ศร หมายถึง [สอน] น. อาวุธชนิดหนึ่ง ประกอบด้วยคันสำหรับยิง เรียกว่า คันศร กับลูกที่มีปลายแหลม เรียกว่า ลูกศร, เรียกสายคันศร ว่า สายศร, เรียกอาการที่ยิงลูกศรออกไป ว่า แผลงศร หรือ ยิงศร (ส.).
- ศิลป์ หมายถึง น. คันธนู
- ไม่ หมายถึง ว. มิ, คำปฏิเสธความหมายของคำที่อยู่ถัดไป เช่น ไม่กิน ไม่ดี, ถ้าอยู่ท้ายคำ ต้องมีคำ หา อยู่หน้า เช่น หากินไม่.
- กิน หมายถึง ก. ชนะในการพนันบางอย่าง.
- กัน หมายถึง ว. คำประกอบท้ายกริยาของผู้กระทำตั้งแต่ ๒ คนขึ้นไป แสดงการกระทำร่วมกัน อย่างเดียวกัน หรือต่อกัน เช่น คิดกัน หารือกัน.
ตัวอย่างการใช้งานสำนวน สุภาษิตไทยที่กล่าวว่า ศรศิลป์ไม่กินกัน
1. พี่น้องคู่นี้ศรศิลป์ไม่กินกัน เจอหน้ากันเมื่อใดต้องทะเลาะกันเมื่อนั้น.2. ศรศิลป์ไม่กินกันจริงๆ เขาสองคนเคยต่อสู้กันมาหลายครั้งแต่ก็ไม่มีครั้งได้ที่จะรู้ผลแพ้ชนะเลย
3. เขาทั้งสองคนเคยเป็นศิษย์สำนักเดียว มีครูคนเดียวกัน มีเพลงดาบที่เยี่ยมยอดทั้งคู่ต่างก็รู้ทางกันอยู่แล้วทำให้ไม่มีใครสามารถเอาชนะอีกฝ่ายได้ อย่างที่เขาว่าศรศิลป์ไม่กินกัน
4. นักมวยคู่นี้ “ ศรศิลป์ไม่กินกัน ” ขึ้นชกกันหนใดเสมอทุกครั้ง เพราะว่ามีครูคนเดียวกัน หรือ ฝาแฝดคู่นี้ “ ศรศิลป์ไม่กินกัน ” เจอหน้ากันทีไรจะต้องทะเลาะกันเสียทุกครั้ง ”
5. นั่นก็คือ มุกว่าด้วยสำนวน “ศรศิลป์ไม่กินกัน” ซึ่งเป็นสำนวนไทยแท้แต่โบราณ ซึ่งสมัยหนึ่งมีความหมายอย่างหนึ่ง แต่สมัยนี้มีความหมายอีกอย่างหนึ่ง.
6. สำนวนนี้มักจะใช้พูดถึงคนที่ไม่ถูกกัน เคมีไม่ตรงกัน ศรศิลป์ไม่กินกัน เจอกันทีไรก็มัก จะมีปัญหาทะเลาะกัน เขม่นกัน ไม่มีทีท่าว่าจะสามารถเป็นมิตรกันได้เลย ...
7. ความหมายเดิมของคำว่า ศรศิลป์ไม่กินกัน คือ ไม่อาจทำร้ายหรือทำอันตรายต่อกันนั่นเอง กระทั่งต่อมาจนถึงปัจจุบันนี่แหละ
8. พี่ทินและน้องหนูพูดถึงต้นด้วยความเป็นห่วงที่กลับบ้านไปปรับความเข้าใจกับน้องชาย จนน้องหนูเอ่ยมาว่า ศรศิลป์ไม่กินกันในครอบครัวเป็นเรื่องไม่ดีเลย.
9. เคยไหม บางครั้งเจอใครสักคนแล้วรู้สึกไม่ชอบขี้หน้าขึ้นมาเฉยโดยไม่ทราบสาเหตุ ทั้งๆ ที่เขาก็ไม่เคยทำอะไรที่ไม่ดีกับเรา แต่คุยกันแค่ 5 นาที รู้สึกได้ถึงความไม่ถูกชะตาซะแล้ว อาการแบบนี้ โบราณเรียก “ศรศิลป์ไม่กินกัน”
10. ความรู้สึก “ศรศิลป์ไม่กินกัน” นี้ ถือได้ว่าเป็นความขัดแย้งประเภทหนึ่ง ดังนั้นการเข้าใจต้นตอที่ก่อให้เกิดความรู้สึกแบบนี้ ย่อมจะช่วยให้สามารถทางออกได้ง่ายขึ้น
อ้างอิง สำนักงานราชบัณฑิตยสภา