สำนวนสุภาษิตไทยที่กล่าวว่า ไม่ดูตาม้าตาเรือ นั้นใช้ในการเปรียบเปรยถึงคนที่มักทำอะไรโดยที่ไม่ระมัดระวัง หุนหันพลันแล่น ไม่พิจารณาให้รอบคอบถี่ถ้วนเสียก่อนที่จะทำสิ่งใดลงไป ซึ่งผลสรุปสุดท้ายออกมาอาจจะไม่ได้ตามที่คาดหวัง หรือว่าได้ไม่แน่นอน เพราะว่าขาดการวางแผนที่ดี หรือ หมายถึงคนที่สะเพร่า ทำอะไรมักไม่ระมัดระวัง เช่นเดินเหินก็ล้ม ชอบทำน้ำหกเป็นประจำทำของหล่นแตกเสียหายบ่อย ๆ หรือ เรียกว่า ซุ่มซ่าม ไม่ดูตาม้าตาเรือนั่นเอง
สำหรับที่มาของสำนวนไม่ดูตาม้าตาเรือนั้น มาจากการเล่นหมากรุก ตา คือ ตาตารางบนกระดานหมากรุก มี ๖๔ ตา ม้า และ เรือ เป็นตัวหมากรุก ม้าเป็นตัวหมากรุกที่เดินหักมุมไปสามตา ส่วนเรือเป็นตัวหมากรุกที่เดินตามยาวได้ตลอดกระดาน ทั้งม้าและเรือมีลักษณะการเดินเป็นพิเศษ ทำให้ระวังยาก ไม่ดูตาม้าตาเรือ คือ ไม่ระมัดระวัง ไม่ดูตาที่ม้าหรือเรือของอีกฝ่ายหนึ่งจะเดินมาได้ อาจจะต้องถูกม้าหรือเรือกิน ทำให้เสียตัวหมากรุกไป
เมื่อนำมาใช้เป็นสำนวน ไม่ดูตาม้าตาเรือ หมายความว่า สะเพร่า ไม่ระมัดระวัง เช่น เดินไม่ดูตาม้าตาเรือเตะถังใส่น้ำ น้ำกระฉอกเลอะพื้นหมดแล้ว. เขาเดินตรงไปหาเพื่อนที่อยู่มุมห้อง โดยไม่ดูตาม้าตาเรือว่าเพื่อนกำลังพูดอยู่กับใคร.
- ไม่ หมายถึง ว. มิ, คำปฏิเสธความหมายของคำที่อยู่ถัดไป เช่น ไม่กิน ไม่ดี, ถ้าอยู่ท้ายคำ ต้องมีคำ หา อยู่หน้า เช่น หากินไม่.
- ดู หมายถึง ก. ใช้สายตาเพื่อให้เห็น เช่น ดูภาพ ดูละคร, ระวังรักษา เช่น ดูบ้านให้ด้วย ไม่มีคนดูเด็ก, พินิจพิจารณา เช่น ดูให้ดี
- ตา หมายถึง น. ช่องที่เกิดจากการถัก สาน หรือลากเส้นผ่านกัน เช่น ตาร่างแห ตาตะแกรง ตาตาราง
- ม้า หมายถึง น. เรียกตัวหมากรุกที่แกะเป็นรูปม้า.
- เรือ หมายถึง น. ตัวหมากรุกที่เดินตาตรงได้ตลอด
ตัวอย่างการใช้งานสำนวนไทยไม่ดูตาม้าตาเรือ ใน ประโยค
1. เห็นครั้งต่อไปเลือดออกเต็มคอเลยเชียว วินาทีคลิปอุบัติเหตุของชายผู้ที่ขับขี่รถจักรยานยนต์แล้วไม่ดูตาม้าตาเรือละเลยกับสิ่งกีดขวางเพียงเล็กน้อย2. เดินไม่ดูตาม้าตาเรือเตะถังใส่น้ำ น้ำกระฉอกเลอะพื้นหมดแล้ว. เขาเดินตรงไปหาเพื่อนที่อยู่มุมห้อง โดยไม่ดูตาม้าตาเรือว่าเพื่อนกำลังพูดอยู่กับใคร.
3. ไม่รอดโจรไม่ดูตาม้าตาเรือริล้วงคองูเห่าขโมยรถตร
4. คลิปหนุ่มเลื่อนรถคนอื่นบนลาดจอดรถม.รังสิตแบบไม่ดูตาม้าตาเรือ สุดท้ายรถไหลไถลลงเนินตกคูน้ำ.
5. เมื่อหนูน้อยวิ่งไม่ดูตาม้าตาเรือ พุ่งเข้าชนขาเพาะกาย จนตัวเองร้องลั่น แต่มันทำให้เกิดงานศิลปะชิ้นใหม่ขึ้นมา!
6. หวิดดับ ! ไปดูมนุษย์ลุง ข้ามถนนไม่ดูตาม้าตาเรือ งานนี้เกือบโดนสอยร่วง.
7. สงขลา- หนุ่มซ่า หัวร้อนไม่ดูตาม้าตาเรือเบ่งใส่เจ้าหน้าที่ขณะปฏิบัติติหน้าที่อ้าง ... หนุ่มหัวร้อนไม่ดูตาม้าตาเรือเบ่งใส่ตำรวจที่กำลังขับรถไปล่อซื้อยาเสพติด.
8. ไม่ดูตาม้าตาเรือ!!! หนุ่มโดนเเก๊งมิจฉาชีพหลอกแจกเงิน 3 ล้าน เเต่ต้องเงิบเมื่อเจ้าตัวส่งรูปตัวเองตอกกลับไป ปิดเฟซหนีทันที บอกเลยโคตรสะใจ !!!
9. ซีอีโอสหพัฒน์ฯ"จวกคนใส่ชื่อในท่อน้ำเลี้ยงม็อบไม่ดูตาม้าตาเรือ เชื่อหวังขู่อย่ายุ่งกับม็อบ ปัดไม่เคยเอี่ยวการเมือง.
10. กล้องในรถเป็นพระเอกอีก!! เด็กน้อยเตะบอลไม่ดูตาม้าตาเรือ วิ่งมาเฉี่ยวมอเตอร์ไซค์ที่ขี่มา พากันล้มทั้งคู่ ถ้าไม่มีกล้องคงนึกว่ามอเตอร์ไซค์ผิดเอง!!
11. ผิดที่ผิดเวลาจริงๆ สำหรับ โรเบิร์ต เลวานดอฟสกี้ กองหน้าดาวซัลโวของ “เสือใต้” บาเยิร์น มิวนิค ชาวโปแลนด์ ที่เดินไม่ดูตาม้าตาเรือ
12. เธอนี่ซุ่มซ่ามเดินชนผู้อื่นไปทั่ว ไม่ดูตาม้าตาเรือเอาซะเลยนะ
อ้างอิง สำนักงานราชบัณฑิตยสภา