สำนวนปิดทองหลังพระ นั้นใช้ในการเปรียบเปรยถึงการทำความดีต่างๆ แต่มักไม่ได้รับการยกย่อง หรือสรรเสริญจากสังคม เพราะว่า ไม่มีใครเห็นคุณค่าในสิ่งที่กระทำอยู่
ในสมัยนี้ผู้คนจำนวนหนึ่งกลับเริ่ม “ปิดทองหลังพระ” ให้เห็นมา ทั้งที่เป็นการปิดทองพระจริง หรือการกระทำที่ไม่หวังชื่อเสียง, หน้าตา ฯลฯ ตามความหมายของสำนวน
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ 9 เคยพระราชทานพระบรมราโชวาท ในพิธีพระราชทานปริญญาบัตรของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย 25 กรกฎาคม 2506 ในเรื่องไว้ว่า
“การปิดทองหลังพระนั้น เมื่อถึงคราวจำเป็นก็ต้องปิด ว่าที่จริงแล้วคนโดยมาก ไม่ค่อยชอบปิดทองหลังพระกันนัก เพราะนึกว่าไม่มีใครเห็น แต่ถ้าทุกคนพากันปิดทองแต่ข้างหน้า ไม่มีใครปิดทองหลังพระเลย พระจะเป็นพระที่งามบริบูรณ์ไม่ได้”
ทำไมเราจะต้องปิดทองหลังพระ ก็เพราะว่าด้านหน้าพระนั้นเราเห็นกันเป็นประจำอยู่แล้ว และคนส่วนมากจะเห็นเป็นเรื่องปกติเมื่อกราบไหว้พระแต่ด้านหลังนั้นนั้นน้อยคนที่จะได้เห็น ซึ่งถ้าเราเห็นแต่ด้านหน้า หรือดูเพียงด้านหน้าเพียงด้านเดียวเราอาจจะมองไม่ครบก็ได้ ซึ่งตรงหลังองค์พระนั้นอาจจะมีอะไรสวนงามซ่อนอยู่โดยที่เราไม่คาดคิด
ปิดทอง หมายถึง ก. ติด เช่น ปิดประกาศ ปิดทอง
หลัง หมายถึง น. ด้านที่อยู่ตรงข้ามกับด้านหน้าของสิ่งใดสิ่งหนึ่ง
พระ หมายถึง [พฺระ] น. คำใช้แทนชื่อเรียกภิกษุสงฆ์ เช่น วัดนี้มีพระกี่รูป พระลงโบสถ์, พระพุทธรูป เช่น ชักพระ ไหว้พระในโบสถ์, พระพุทธเจ้า หรือเนื่องด้วยพระพุทธเจ้า เช่น เมืองพระ คำพระ พระมาตรัส, ชื่อวันประชุมถือศีลฟังธรรมในพระพุทธศาสนา เดือนหนึ่งมี ๔ วัน คือ วันขึ้น ๘ ค่ำ ขึ้น ๑๕ ค่ำ แรม ๘ ค่ำ และแรม ๑๕ ค่ำ ถ้าเป็นเดือนขาดก็แรม ๑๔ ค่ำ เรียกว่า วันพระ
ตัวอย่างการใช้งานสำนวน ปิดทองหลังพระ ในประโยค
1. “ปิดทองหลังพระ”. สุภาษิตนี้อาจโดนใจใครหลายคน หลังจากผ่านพ้นเดือนที่มีวัน. หยุดยาวกันตั้งแต่เทศกาลวันสงกรานต์วันฉัตรมงคล จนถึงวันวิสาขบูชา.2. เช้านี้ มีเด็กน้อยมาถามว่า "ปิดทองหลังพระ" หมายความว่าอย่างไร ก็เลยให้คำตอบไปว่า การปิดทองหลังพระคือ การทำดีแบบไม่ต้องเปิดเผยให้ใครเห็น
3. โครงการปิดทองหลังพระได้มีการร่วมมือกับชุมชนในการวิเคราะห์ปัญหา วางแนวทางแก้ไขและพัฒนา จนเป็นที่มาของเกษตรแนวใหม่ ส่งเสริมการท่องเที่ยว.
4. ปิดทองหลังพระฯกับสมาคมเครือข่าย global compact ประเทศไทย จับมือร่วมกันยึดแนวพระราชดำริพัฒนาสังคมให้บรรลุเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน.
5. สมาคมนักข่าวอาชญากรรมแห่งประเทศไทย เตรียมมอบรางวัลผู้ปิดทองหลังพระให้แก่ บุคคลผู้ทำความดี เสียสละช่วยเหลือโดยไม่หวังสิ่งตอบแทน รวม 18 ราย
6. เก้าปี ปิดทองหลังพระฯ ใช้งบฯ ด้านระบบน้ำและส่งเสริมอาชีพรวม 961.6 ล้านบาท ทำให้เกิดรายได้ทางตรง 2,308 ล้านบาท คิดเป็น 2.4 เท่าของเงินลงทุน
7. "บิณฑ์ บรรลือฤทธิ์" น้ำตาซึม โพสต์เฟซบุ๊กขอบคุณ "สันติ ภิรมย์ภักดี" ผู้ปิดทองหลังพระ เบื้องหลังความสำเร็จ คอยช่วยเหลือสู่ผู้ประสบภัยน้ำท่วม.
8. ปิดทองหลังพระฯ - ปัจจุบันนี้ สถานการณ์หนี้ครัวเรือน ถือเป็นประเด็นที่ทุกภาคส่วนให้ความสำคัญ และมีแนวโน้มที่จะเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง ...
9. ปิดทองหลังพระฯ รายงานผลการทำงานเก้าปี ชาวบ้านในพื้นที่ต้นแบบเก้าจังหวัดมีรายได้เพิ่มขึ้น 2,308 ล้านบาท คิดเป็นเฉลี่ยครัวเรือนละ 508,818 บาท ...
10. ปิดทองหลังพระ เป็นสำนวนไทยที่มีความหมายว่า ทำความดีอยู่เบื้องหลัง หรือทำความดีแล้วไม่มีใครเห็น ทำความดีแบบรัชกาลที่ 9 ทรงชื่นชม.
11. เขาว่ากันว่าคนปิดทองหลังพระมักไม่ค่อยถูกพูดถึง เพราะคนมักไม่เห็น … ... "ตัง สารัช" และ "เต้ พิธิวัตต์" เป็นผู้ปิดทองหลังพระที่น่าชื่นชมมากๆ จริงครับ.
อ้างอิงข้อมูล : พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔