สำนวนไทยที่กล่าวว่า พบไม้งามเมื่อขวานบิ่น นั้นใช้ในการเปรียบเปรยถึงการพบหญิงสาวที่ถูกในหรือรักในตอนแก่ ซึ่งผ่านช่วงที่มีคู่ครองหรือช่วงอายุที่จะมีเรี่ยวแรงทำอะไร หรือแต่งงานได้ไปแล้ว ซึ่งเป็นเรื่องที่น่าเสียดายอย่างยิ่ง แต่ในปัจจุบันนี้เราอาจจะเห็นข่าวการแต่งงานของคนที่มีอายุมากกับสาวรุ่นที่อายุอ่อนกว่าตัวเองเยอะๆอยู่เรื่อยๆ ซึ่งเนื่องจากว่าในปัจจุบันนี้ถึงจะมีอายุที่มากแต่ก็ยังมีเรี่ยวแรงอยู่เพราะว่าในปัจจุบันการดูแลสุขภาพนั้นดีขึ้นกว่าในสมัยโบราณมาก และคนก็เริ่มมีอายุที่ยืนมากกว่าในสมัยก่อนมากนั่นเอง
ที่มาของสำนวนนี้น่าจะมาจากการที่การไปหาตัดไม้เพื่อที่จะมาทำบ้าน หรือใช้งานในป่าแต่พอตัดไม้ไปสักพักขวานก็เริ่มบิ่น หรือแตก ซึ่งทำให้ขว่านเล่มนั้นไม่สามารถใช้งานได้อีก แต่พอไม่นานกลับเดินไปพบต้นไม้งามตามที่กำลังหาอยู่ แต่ก็ไม่สามารถตัดได้แล้ว เพราะว่าขวานที่จะใช้ตัดได้บิ่นไปแล้วนั่นเอง
เปรียบเทียบกับสมันปัจจุบันนี้ เราไม่นิยมใช้ขวานตัดไม้กันแล้วเพราะใช้แรงมากและช้าทำให้ไม่ทันการแต่เรามีเลื่อยยนต์ที่สามารถตัดตันไม้ได้ในไม่กี่นาที เปรียบเทียบได้กับในปัจจุบันอายุมากแค่ไหนก็ยังคงแข็งแรงอยู่เพราะว่าความก้าวหน้าทางการแพทย์ดังนั้นถ้าจะทำอะไร โดยไม่ผิดศีลธรรม ทำไปแล้วมีความสุขทั้งสองฝ่ายก็ทำไปเถอะ
- พบ หมายถึง ก. เห็น (ใช้แก่อาการเห็นซึ่งต่อเนื่องกับกิริยาอื่น เช่น ขุดพบ ค้นพบ ไปพบ หาพบ), ปะ, ประสบ, เจอะ, เจอ, เช่น พบเพื่อน พบอุปสรรค.
- ไม้งาม หมายถึง น. คำรวมเรียกพืชทั่วไป โดยปรกติมีราก ลำต้น กิ่ง ก้าน และใบ, เรียกเนื้อของต้นไม้ที่ใช้ทำสิ่งของต่าง ๆ มีลักษณะเป็นท่อน แผ่น หรือดุ้น เป็นต้น, คำประกอบหน้าสิ่งของบางอย่างที่มีลักษณะยาวซึ่งทำด้วยไม้หรือเดิมทำด้วยไม้ เช่น ไม้กวาด ไม้พาย ไม้เท้า ไม้จิ้มฟัน, คำนำหน้าบอกประเภทต้นไม้ เช่น ไม้ยาง ไม้ดำ ไม้แดง, ท่ารำและท่าตีกระบี่กระบองท่าหนึ่ง ๆ เรียกว่า ไม้หนึ่ง ๆ, โดยปริยายหมายความว่า ท่าที เช่น เขาจะมาไม้ไหน, ลักษณนามเรียกของเช่นปลาย่างที่เสียบไม้เรียงเป็นตับว่า ปลาไม้หนึ่ง ปลา ๒ ไม้, เรียกผ้าที่ม้วนโดยมีไม้อยู่ข้างใน ว่า ผ้าไม้หนึ่ง ผ้า ๒ ไม้
- เมื่อ หมายถึง (๑) น. ครั้ง, คราว, เช่น เรื่องนี้เกิดเมื่อเขาไปต่างจังหวัด, โอกาส เช่น พบได้ทุกเมื่อ, ขณะที่ เช่น เมื่อเขาออกจากบ้าน ฝนก็ตก, คำนำหน้าคำบอกเวลาที่ล่วงไปแล้ว เช่น เมื่อคืนนี้ เมื่อเช้านี้ เมื่อวานซืน.
- ขวาน หมายถึง [ขฺวาน] น. เครื่องมือสำหรับตัด ฟัน ผ่า ถากไม้ ทำด้วยเหล็กมีสันหนาใหญ่, ถ้าบ้องที่หัวบิดได้ สำหรับตัดและถาก เรียกว่า ขวานโยน ขวานปูลู หรือ ขวานปุลู, ถ้าด้ามสั้น สันหนา มีบ้องยาวตามสัน เป็นเครื่องมือของช่างไม้ ใช้ตัด ถาก ฟัน เรียกว่า ขวานหมู, ถ้าด้ามยาว ใบขวานใหญ่ เรียกว่า ขวานผ่าฟืน
- บิ่น หมายถึง ก. แตกลิไปเล็กน้อย (ที่คม ที่แง่ หรือที่ยอด) เช่น มีดบิ่น ชามปากบิ่น.
ตัวอย่างการใช้งานสำนวนไทยที่กล่าวว่า พบไม้งามเมื่อขวานบิ่น ในประโยค
1. ชีวิตคนเราเมื่อมีสิ่งที่ดี โอกาสที่ดีเข้ามาในชีวิต จงพยายามใช้โอกาสนั้น ให้คุ้มค่า โอกาสดีมักจะอยู่ไม่นาน แม้เมื่อเวลาผ่านไป อาจจะมี เรื่องดี โอกาสดี เข้ามาอีก แต่ก็อาจจะไม่สามารถทำอะไรได้ พบ ไม้งามเมื่อยามขวานบิ่น ร่างกายสังขารอาจจะไม่เอื้ออำนวยหรือ เงินทุนก็ไม่มีที่จะทำอะไรได้อีกแล้ว2. พบไม้งาม เมื่อยามขวานบิ่น* พบ ไม้งาม ยามขวาน มันป้านบิ่น พบ ยุพิน สิ้นท่า มิกล้าหมาย พบ สุรา คราเรา แสนเมามาย พบ เมื่อสาย กายข่ม ทรุดซมซาน
3. พบไม้งามยามขวานบิ่น ... ขณะที่เดินก็เอาขวานที่ติดตัวมาฟันต้นไม้หักร้างถางพงให้เป็นทางเดินด้วย ... ถ้าจะชายจะพูดกับหญิงสาวก็จะแปรเปลี่ยนเป็น " พบหญิงงาม เมื่อยามแก่ ".
อ้างอิงข้อมูล : พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔