สำนวนไทยที่กล่าวว่า ตาลยอดด้วนนั้นใช้ในการเปรียบเปรยถึงคนที่ไม่มีทางที่จะเจริญก้าวหน้า ในหน้าที่การงานต่อไปอีกแล้ว อาจจะเกิดจาก อายุที่มากขึ้น หรือว่าได้ทำความผิดอะไรเอาไว้แล้วถูกลงโทษไม่ให้เลื่อนตำแหน่งขึ้นในหน้าที่การงาน หรืออาจจะมีปัญหาสุขภาพทำให้ไม่สามารถทำงาน และสร้างผลงานให้เป็นที่ประจักได้เต็มที่
ที่มาของสำนวนนั้น มาจากการเปรียบเปรยถึงต้นตาลที่มียอดกุดด้วน อาจจะเกิดจากโรค และแมลงบางชนิดเจาะกินยอดของต้นตาล จนทำให้ยอดเน่าแห้งตายจนยอดด้วยในที่สุด ยอดของต้นตาลนั้นใช้ในการเลี้ยงลำต้นของตาล ดังนั้นถ้ายอดนั้นโดนทำลายไปแล้ว จะไม่สามารถงอกขึ้นมาให้มได้เด็ดขาด สำหรับพืชตระกูลตาลนี้ เมื่อยอดนั้นตายลงไปลำต้นก็ไม่สามารถอยู่ได้มีแต่จะยืนต้นตายเท่านั้น ดังนั้นสำนวนไทยที่กล่าวถึง ตาลยอดด้วนนั้น จึงหมายถึง คนที่ไม่มีทางเจริญก้าวหน้าอีกต่อไปแล้วนั่นเอง
- ตาล หมายถึง [ตาน] น. ชื่อปาล์มชนิด Borassus flabellifer L. ในวงศ์ Palmae ใบใหญ่ ดอกแยกเพศ อยู่ต่างต้น ต้นเพศผู้ออกดอกเป็นงวง ต้นเพศเมียออกดอกเป็นช่อเดี่ยว ๆ ผลใหญ่กลมโตเป็นทะลาย ภายในผลมีเมล็ดเรียกว่าเต้า น้ำหวานที่ออกจากงวงของต้นเพศผู้ เรียกว่า น้ำตาลสด ใช้ทำน้ำตาลได้ ตอนหัวของผลอ่อน เรียกว่า หัวตาล ต้มแกงกินได้ เมื่อเต้ายังอ่อน เรียกว่า ลอนตาลหรือตาลเฉาะ เนื้อในนิยมกินสดหรือกินกับนํ้าเชื่อม จาวที่เกิดจากเมล็ดแก่ที่งอกแล้ว เรียกว่า จาวตาล เชื่อมกินได้, ตาลโตนด ก็เรียก
- ยอด หมายถึง น. ส่วนสูงสุด, ส่วนเหนือสุด, เช่น ยอดปราสาท ยอดเจดีย์ ยอดเขา, ส่วนปลายสุดของพรรณไม้หรือที่แตกใหม่ เช่น ยอดผัก ยอดตำลึง ยอดกระถิน
- ด้วน หมายถึง ก. กุด, ขาด, สั้นเข้า, เช่น ทำไมกับหูแหว่งจมูกวิ่น ถึงจะด้วนเสียสิ้นก็ของข้า (สังข์ทอง) เขาถูกฟันแขนจนด้วน.
สำนวน ตาลยอดด้วน ถ้าเป็นคำนามนั้นจะหมายถึง คนที่ไม่มีบุตรสืบตระกูล หรือ พระภิกษุที่ต้องอาบัติปาราชิกไม่อาจกลับมาบวชใหม่ได้. ซึ่งมีความหมายในเชิงเดียวกันกับสำนวน โดยทั้งคนที่ไม่สามารถมีลูกได้ และคนที่อาบัติปราชิก ไม่สามารถมาบวชได้อีกนั้น เป็นคนที่ไม่มีความก้าวหน้าในชีวิต
ตัวอย่างการใช้งานสำนวน ตาลยอดด้วน ในประโยค
1. ผู้หญิงทุกคนปรารถนาอยากจะมีลูก แต่ผมเป็นหมันซึ่งก็เหมือนตาลยอดด้วน คงไม่มีผู้หญิงคนไหนอยากจะมาร่วมสร้างครอบครัวกับผม2. เธอคาดหวังอยากจะมีชีวิตที่ดีสุขสบาย แต่เมื่อเธอรู้ว่าชายหนุ่มที่กำลังคบหาอยู่นั้นเป็นตาลยอดด้วน คงไม่มีทางเจริญก้าวหน้าไปมากกว่านี้ เธอจึงเริ่มตีตัวออกห่างจากเขา
3. วิญญาณใด รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณนั้น ตถาคตได้ละแล้ว ถอนรากเสียแล้ว ทำเป็นประดุจตาลยอดด้วน ถึงความไม่มี มีความไม่เกิดขึ้นต่อไป เป็นธรรมดา.
4. สมบัติ คือ รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ เหล่านั้น ตถาคตละได้แล้ว ตัดรากขาดแล้ว ทำให้เป็นเหมือนตาลยอดด้วน ทำไม่ให้มีในภายหลัง มีไม่เกิดอีกต่อไปเป็นธรรมดา.
5. ความตายต่อไป อาสวะเหล่านั้น ตถาคตละได้แล้ว มีมูลอันขาดแล้ว ทำให้เป็นดุจตาลยอดด้วน ถึงความไม่มี มีอันไม่เกิดต่อไปเป็นธรรมดา
6. ตาลยอดด้วน. ต่อให้รดน้ำใส่ปุ๋ยดูแลอย่างดีเพียงใด. ตาลก็ไม่สามารถเจริญเติบโตออกดอกออกผลได้. คนไม่ดี ทำเรื่องไม่ดี. ต่อให้เอาสีใหนมาฉาบ เนื้อแท้ย่อมไม่ดี
7. ถึงนายประยุทธจะมีฐานะ หน้าที่การงานดี มีอนาคตไกล แต่กลับไม่สามารถมีบุตรสืบสกุลได้ ก็ไม่ต่างกับ ตาลยอดด้วน