สำนวนไทยที่กล่าวว่า ไก่แก่แม่ปลาช่อน นั้นเป็นสำนวน ใช้กับผู้หญิงที่มีมารยาเล่ห์เหลี่ยมมาก โดยอาจเพี้ยนมาจากสำนวนเดิมว่า กระต่ายแก่แม่ปลาช่อน ดังปรากฏในวรรณคดีไทยหลายเรื่อง เช่น เรื่องพระอภัยมณีของสุนทรภู่ ตอนพระอภัยมณีกล่าวกับนางสุวรรณมาลี ว่า “ขี้เกียจเกี้ยวเคี่ยวขับข้ารับแพ้ กระต่ายแก่แม่ปลาช่อนงอนไม่หาย” สำนวน กระต่ายแก่แม่ปลาช่อน ในคำประพันธ์ เรื่องนี้หมายถึง ผู้หญิงที่มีแง่งอน สะบัดสะบิ้ง มีมารยา ต่อมาสำนวนนี้พูดเพี้ยนเป็น ไก่แก่แม่ปลาช่อน และกลายความหมายมาเป็น ผู้หญิงที่มีมารยาเล่ห์เหลี่ยมมาก
สำนวนนี้กล่าวถึง"กระต่ายแก่แม่ปลาช่อน" มีที่มาจากนิทานที่กล่าวถึงกระต่ายที่เป็นสัตว์ที่ฉลาด มีเล่ห์กลมาก ส่วนแม่ปลาช่อนนั้น โบราณว่ามีพิษสงร้าย ปลาช่อนตามธรรมดาไม่ดุ แต่ถ้าเป็นแม่ปลาแก่วางไข่แล้วจะดุร้ายและกัดคนได้ เปรียบได้กับผู้หญิงซึ่งตามธรรมชาติเป็นเพศอ่อนแอไม่ดุร้าย แต่่ถ้ามีอายุมากก็อาจกลายเป้นคนมีมารยาเล่ห์เหลี่ยมและมีกิริยาจัดจ้าน สำนวนที่คล้ายกันก็มี “ไก่แก่แม่ปลากัด” สำนวนไก่แก่แม่ปลาช่อนเกิดจากการรวมเอาสำนวนกระต่ายแก่แม่ปลาช่อน กับสำนวนไก่แก่แม่ปลากัดเข้าด้วยกัน จากสองสำนวนกลายเป็นสำนวนเดียว และให้มุ่งไปทางผู้หญิงมีอายุ
- ไก่ หมายถึง น. ชื่อสัตว์ปีกจำพวกนก มีหลายวงศ์ บินได้ในระยะสั้น หากินตามพื้นดิน ตกไข่ก่อนแล้วจึงฟักออกเป็นตัว ตัวผู้หงอนใหญ่และเดือยยาว ตัวเมียหงอนเล็กไม่มีเดือย เช่น ไก่ป่า ไก่ต๊อก ไก่ฟ้า
- แก่ หมายถึง ว. มีอายุมาก เช่น แก่ไปทุกวัน ไม้แก่ เด็กคนนี้แก่กว่าเด็กคนนั้น, อยู่ในวัยชรา เช่น คนแก่ หญิงแก่, จัด เช่น เหลืองแก่ แก่เปรี้ยว แก่หวาน
- แม่ หมายถึง น. ผู้หญิงที่กระทำกิจการหรืองานอย่างใดอย่างหนึ่ง เช่น ค้าขาย เรียกว่า แม่ค้า ทำครัว เรียกว่า แม่ครัว
- ปลาช่อน หมายถึง ปลาช่อน ปลาน้ำจืดชนิดหนึ่ง อยู่ในวงศ์ปลาช่อน มีส่วนหัวค่อนข้างโต รูปร่างทรงกระบอกยาว ครีบหางเรียวปลายมน ปากกว้าง ภายในปากมีฟันเขี้ยวบนเพดาน ลำตัวสีคล้ำอมมะกอกหรือน้ำตาลอ่อน มีลายเส้นทแยงสีคล้ำตลอดทั้งลำตัว 6-7 เส้น ด้านท้องสีจางตัดกับด้านบน ครีบสีคล้ำมีขอบสีเหลืองอ่อน ครีบท้องจาง มีขนาดลำตัวประมาณ 30-40 เซนติเมตร.
ตัวอย่างการใช้งานสำนวนไทยที่กล่าวว่า “ไก่แก่แม่ปลาช่อน”
- นี่ประยุทธ ได้ข่าวว่าจีบแม่หม้ายอยู่เหรอ ระวังตัวให้ดี ๆละ ได้ข่าวว่าคนนี้นี่ระดับไก่แก่แม่ปลาช่อนเลยนะ
- ปารีณา อายุมากแล้ว สามีก็ตายจากไปหลายปี ลูกหลานก็โตแยกตัวไปมีครอบครัวเป็นของตนเอง แต่การอยู่คนเดียว ก็ไม่ทำให้ นางสมศรี รู้สึกเหงา เปล่าเปลี่ยว ยังทำตัวเป็น ไก่แก่แม่ปลาช่อน มีทั้งชายหนุ่ม ทั้งชายแก่มาติดพัน เพราะแม้จะอายุมาก แต่การดูและตัวเองอย่างดี ก็ทำให้นางสมศรียังดูดี ไม่เหมือนผู้หญิงรุ่นเดียวกัน
- ติดใจรสโจ๊กปลาช่อน แล้วก็นึกไปถึงสำนวนไทย ไก่แก่แม่ปลาช่อน ทั้งคำไก่แก่ และคำแม่ปลาช่อน ใช้กันในความหมายว่ามากไปด้วยมายาเล่ห์เหลี่ยมต่างๆ.
- ไก่แก่แม่ปลาช่อน สำนวนนี้ หมายถึงผู้หญิงที่มีประสบการณ์ผ่านมามาก ค่อนข้างมีอายุมีมารยากิริยาจัดจ้านแพรวพราวเจนจัดยิ่งนักในเชิงด้านกามารมณ์ทำให้หนุ่มหลงไหล .
- อันไก่แก่แม่ปลาช่อนย่อมทราบกันดีอยู่แล้วว่า เป็นสมญาของหญิงประเภทแม่หม้ายแม่ร้างที่ว้าเหว่เพราะขาดคู่ครอง อีกอย่างคือแม่หม้ายผัวเผลอหรือหย่อนสมรรถภาพให้ความสุขไม่เพียงพอ จึงต้องหาเศษหาเลยเป็นบางมื้อบางคราวแก้กระหายตามแต่โอกาสจะอํานวย
- ขุนแผน มหาเสน่ห์ไก่แก่แม่ปลาช่อน อุ้มกุมารดูดรก หลวงพ่อเณร วัดทุ่งเศรษฐี กทม. สภาพสวยพร้อมกล่องเดิมๆ หลวงพ่อตั้งใจสร้างมากๆครับ