- กระต่าย หมายถึง น. ชื่อสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมในวงศ์ Leporidae หูและขนยาว ในประเทศไทยมีเพียงชนิดเดียวที่อาศัยอยู่ในป่า คือ กระต่ายป่า ชนิด Lepus peguensis Blyth ขนสีนํ้าตาล ใต้หางสีขาว อาศัยอยู่ในโพรงดินเหมือนกระต่ายต่างประเทศ ที่นำมาเลี้ยงตามบ้านซึ่งมีหลายชนิดและหลายสี เช่น ชนิด Oryctolagus cuniculus (Linn).
- หมาย หมายถึง ก. มุ่ง เช่น เป้าที่หมายไว้, คาด, กะ, เช่น หมายว่าจะได้ผล หมายว่าจะพบ, ขีดไว้เป็นเครื่องกำหนด เช่น หมายหัวกระดาษ ใช้ปูนหมายหัวไว้.
- จันทร์ หมายถึง [จันทฺระ-] ในกลอนบางทีอ่านเป็น [จันทอน, จัน] น. ดวงเดือน, เรียกเทวดาองค์หนึ่งในนิยายว่า พระจันทร์, ในตำราโหราศาสตร์เป็นชื่อดาวพระเคราะห์ที่ ๒ (ส.).
ใช่ในการเปรียบเทียบถึงชายหนุ่มที่หมายปองผู้หญิงที่สูงศักดิ์หรือมีฐานะทางสังคมและทางการเงินดีกว่าตน ซึ่งมีโอกาสเป็นไปได้น้อยมาก และเป็นเรื่องที่เพ้อฝันจนเกินความเป็นจริง มีแต่ในนิยายเท่านั้นถึงจะสมหวังดั่งต้องการ เช่น นายเอกเป็นเจ้าหน้าที่รักษาความปลอดภัยของบริษัทแห่งหนึ่ง แต่ตัวเขาเองกลับไปหลงรักลูกสาวเจ้าของบริษัทซึ่งร่ำรวยกว่าตนเองมาก โอกาสที่จะสมหวังนั้นแทบเป็นไปไม่ได้เลย
สำนวนดังกล่าวใช้ในการเตือนสติหนุ่มให้รู้จักในการประมาณตน ทำและคิดในเรื่องที่เป็นไปได้รักและชอบคนที่อยู่ในระดับเดียวกันอย่าใฝ่สูงให้เกิดศักดิ์ จะทำให้ความรักนั้นอับเฉา และไม่มีความสุขในชีวิต การที่จะดันทุรังไปรักหรือชอบคนที่มี ยศศักดิ์สูงกว่าตนเองนั้นมีความเป็นไปได้น้อยมาก และไม่คุ้มค่าเพราะสรุปสุดท้ายแล้วก็มักไม่สมหวังอยู่ดี เพราะถึงแม้ว่าฝ่ายหญิงจะเล่นด้วยแต่ก็คงไปไม่ถึงขั้นได้แต่งงานกันเป็นแน่
ในสมัยโบราณนำเอากระต่ายกับดวงจันทร์มาใช้ในคำพังเพยสำนวนนี้ โดยเฝ้ามองดูพฤติกรรมธรรมชาติของสัตว์เช่นกระต่าย ที่ชอบออกมาเล่นแสงจันทร์ในเวลาเดือนหงาย เดือนส่องสุกสว่างอยู่บนท้องฟ้าเปรียบเหมือนสตรีผู้สูงศักดิ์ กระต่ายก็คือชายฐานะ ต่ำต้อยที่มุ่งหมายปองดอกฟ้า ก็ได้แต่แลหา มิอาจเอื้อมมือถึงได้ สำนวนทันสมัย ในปัจจุบันก็คือ “หมาเห่าเครื่องบิน” กับ “หมาเห็นปลากระป๋อง” สำนวนนี้มีรากมาจากวรรณคดี
ตัวอย่างการใช้งานสำนวน คำพังเพยที่กล่าวว่า กระต่ายหมายจันทร์
- เห็นเขาไปแอบชอบลูกสาวเจ้าของบริษัทใหญ่มานาน ก็ได้แต่ทำตัวเป็นกระต่ายหมายจันทร์ ซึ่งไม่มีทางที่จะสมหวังได้เลย
- เลิกทำตัวเป็นกระต่ายหมายจันทร์เสียที ไปหลงรักลูกสาวเศรษฐี ที่ทำได้แค่เฝ้ามองไปวันๆ หวังอะไรเกินตัวจริงๆ
- "เขาแอบชอบลูกสาวเจ้านายมานานแล้ว จึงทำได้แค่แอบมองเธออยู่ห่างๆ เป็นกระต่ายหมายจันทร์ แม้จะรู้ว่าเขาไม่มีวันที่จะสมหวังกับเธอก็ตาม"
- ประวิตร เกิดในครอบครัวที่มีฐานะยากจน ทำงานรับจ้างไปวันๆ แต่ทำตัวเป็น กระต่ายหมายจันทร์ แอบรัก แอบชอบ ลูกสาวนาย จ้าง ซึ่งมีฐานะร่ำรวย สูงศักดิ์กว่าตนเอง ความรักของนาย ศักดิ์ จึงยากจะสมหวัง เพราะฝ่ายหญิงก็ย่อมจะเลือกคู่ครองที่มีฐานะเหมาะ สมกับตนเอง ในขณะที่พ่อแม่ฝ่ายหญิงก็คงจะไม่ยอมให้ลูกสาวแต่งงานกับคนจนอย่างแน่นอน
- ผมเคยได้ยินสำนวนที่ว่า กระต่ายหมายจันทร์ ผมชอบสำนวนนี้ แต่ปัญหาคือ ไม่ค่อยมีใครเชื่อว่า กระต่ายนั้นจะไปถึงจุดหมายปลายทางอย่างเรียบร้อย
- ความหมาย : สำนวนกระต่ายหมายจันทร์ ใช้เปรียบคู่รักชายหญิงที่ไม่คู่ควรกัน ฝ่ายชายต่ำต้อยกับฝ่ายหญิงสูงศักดิ์ ซึ่งคล้ายกับสำนวนดอกฟ้ากับหมาวัด
- กระต่ายหมายจันทร์ - กระต่ายน้อยหาวิธีอยู่กับดวงจันทร์ แต่ก็ล้มเหลว เมื่อดวงจันทร์ทราบความปราถนาของกระต่ายน้อย.
- สำนวนสุภาษิตกระต่ายหมายจันทร์ กระเอ๋ยกระต่าย เจ้านั้นหมายจะเชยชมดวงจันทรา แต่จันทร์นั้นสูงศักดิ์เกินจะคว้า และนัยน์ตาก็คงใฝ่ฝัน
- "เขาทำตัวเป็นกระต่ายหมายจันทร์ หลงรักลูกสาวเศรษฐี คงจะสมหวังอยู่หรอก"
