- นอน หมายถึง ก. เอนตัวหรือทอดตัวลงกับพื้นหรือที่ใด ๆ เพื่อพักผ่อนเป็นต้น, อาการที่ทำให้ของสูง ๆ ทอดลง เช่น เอาเสานอนลง, อาการที่พรรณไม้บางชนิด เช่น จามจุรี ผักกระเฉด ไมยราบ หลุบใบในเวลาใกล้จะสิ้นแสงตะวัน.
- หลับ หมายถึง ก. อาการพักผ่อนของร่างกายที่มีการรับรู้สภาพแวดล้อมน้อยลง.
- ไม่ หมายถึง ว. มิ, คำปฏิเสธความหมายของคำที่อยู่ถัดไป เช่น ไม่กิน ไม่ดี, ถ้าอยู่ท้ายคำ ต้องมีคำ หา อยู่หน้า เช่น หากินไม่.
- รู้ หมายถึง ก. แจ้ง, เข้าใจ, ทราบ.
- คู้ หมายถึง ก. ตรงกันข้ามกับ เหยียด, งอเข้า เช่น คู้เข่า.
- เห็น หมายถึง ก. อาการของตาที่ประสบรูป, ปรากฏแก่ตา, ปรากฏแก่ใจ, คิดรู้.
สำนวนไทยที่ว่า นอนหลับไม่รู้ นอนคู้ไม่เห็น นิยมใช้กับคนที่หลับสนิท หลับเป็นตาย หลับโดยไม่รู้เรื่องเลยว่ามีอะไรเกิดขึ้นบ้าง หรือสำหรับคนที่ไม่ได้สนใจอะไรทั้งนั้น รอบข้างไม่สนใจว่าจะเกิดอะไรขึ้น หรือมีเหตุการณ์อะไรที่น่าสนใจ ละเลย โดยใช้คำว่านอนหลับนั้นอธิบายความเพิกเฉยดังกล่าวว่าไม่ขอรับรู้หรือไม่ขอสนใจ คนที่นอนหลับสนิทคงไม่สามารถที่จะรู้เรื่องราวใด ๆที่เกิดขึ้นได้ ถึงแม้ว่าจะเกิดไฟไหม้บ้าน ถ้าไฟไม่ลุกลามถึงตัวก็คงจะไม่รู้เรื่อง จึงนำมาอุปมาอุปไมย หมายถึง คนที่ไม่รู้อีโหน่อีเหน่ ไม่รู้เรื่องราวใด ๆที่ได้เกิดขึ้น ( มักใช้เป็นข้ออ้างเวลาไม่อยากรับผิดชอบสิ่งที่เกิดขึ้น ) ว่า “ นอนหลับไม่รู้ นอนคู้ไม่เห็น “
สรุปแล้ว "นอนหลับไม่รู้ นอนคู้ไม่เห็น" นี้ ใช้ในทางกระแนะกระแหนที่ว่า ไม่เอาตัวเข้าไปพัวพันหรือยุ่งเกี่ยวกับเรื่องราวใด ๆ บ่งบอกถึงนิสัยชอบเอาตัวรอดอย่างหนึ่ง และอีกอย่างหนึ่งคือ ไม่ประสีประสา รู้ความไม่ทันคนอื่น หรือเหตุการณ์ที่เป็นไป บ่งบอกถึงความพาซื่อ ไม่รู้จักสดับตรับฟัง หรือคิดเอาเองไม่เป็นด้วย
คำตรงตัวที่ว่า "นอนหลับ" ก็บอกอาการอยู่แล้ว ว่าไม่รู้สึกตัว หรือไม่ใช่ผู้ตื่นตัว จึงไม่รู้จักหรือรู้สึกรู้สาอะไร และคำว่า "นอนคู้" ก็แสดงอาการหวาดกลัวหรือต้องการหลบซ่อนตัวอยู่แล้ว
สำนวนดังกล่าวใช้ในการตักเตือนให้รู้จักที่จะติดตามข่าวสารรอบข้างให้ดี ว่ามีเหตุการณ์อะไรสำคัญๆเกิดขึ้นบ้าง การที่จะละเลยต่อสิ่งที่เกิดขึ้นดังกล่าวนั้นควรพิจารณาให้ดีเสียก่อนว่าควรเข้าไปยุ่งเกี่ยวด้วยหรือไม่ เพราะว่าเรื่องบางเรื่องก็ไม่ใช่เรื่องของเรา แต่เรื่องบางเรื่องนั้นเกี่ยวข้องโดยตรง ต้องเข้าไปจัดการบ้างจะทำตัว นอนหลับไม่รู้ นอนคู้ไม่เห็น ไม่ได้
ตัวอย่างการใช้งาน สำนวน คำพังเพย “นอนหลับไม่รู้ นอนคู้ไม่เห็น”
- มันน่าเหนื่อยใจจริง กับการนอนหลับไม่รู้ นอนคู้ไม่เห็น กับความเดือดร้อนของชาวบ้าน. รัฐบาลนี้มีนโยบายสำคัญในการแก้ปัญหาของแพงก็คือ โครงการร้านค้าประชารัฐ แต่ล้มเหลวไม่เป็นท่า
- กรรมการฯ อย่าทำเป็นนอนหลับไม่รู้ นอนคู้ไม่เห็น คำถามของสังคม คุณต้องตอบมาให้ได้หมดด้วย"
- ร.ว แมงมุมเผยนอนหลับไม่รู้ นอนคู้ไม่เห็น อยู่ดีๆ ก็ตกเป็นมือที่ 3 พร้อมปัดเรื่องซื้อคอนโดฯ อยู่กับโดมตามที่ตกเป็นข่าวลือ ในงานลีวายส.
- ยังมีคำอีกหลายคำที่มีความหมายคล้ายกับ ไม่รู้ประสีประสา เช่น ไม่รู้อีโหน่อีเหน่ เป็นสำนวน หมายความว่า ไม่รู้เรื่องราวที่เกิดขึ้น นอนหลับไม่รู้ นอนคู้ไม่เห็น ...
- ถ้าคุณขืนยังมีนิสัยนอนหลับไม่รู้นอนคู้ไม่เห็น โดยไม่รู้สึกห่วงคนระดับล่างเช่นที่เคยผ่านพ้นมาแล้ว วันหนึ่งข้างหน้ามันคงกลับมาอีก แล้วจะแรงยิ่งขึ้นกว่าเก่า.
- คนเป็นนายกรัฐมนตรี จะมา "นอนหลับไม่รู้ นอนคู้ไม่เห็น" เป็นไปไม่ได้... คนเป็นนายกรัฐมนตรี จะเอาแต่นอนเป็นบังอร ไม่ได้... คนเป็นนายกรัฐมนตรี จะนอนมากกว่าทำงาน ไม่ได้...
- สภ.เกาะช้าง เจ้าของพื้นที่ จะทำเป็นนอนหลับไม่รู้ นอนคู้ไม่เห็นสักกี่ปี? จะรอให้ “นายทุน” ใช้สมบัติของชาติโกยเงินเข้ากระเป๋าไปเสียเท่าไหร่?
- เลิกหลอกลวงได้แล้ว ประวัติศาสตร์แห่งชาติของไทย ถ้าทำนอนหลับไม่รู้นอนคู้ไม่เห็น ก็เท่ากับหลอกลวงแล้วให้ร้ายสังคมไทยต่อไปอีกให้หลงผิด เข้าใจผิด แล้วขัดแย้งรุนแรงกับเพื่อนบ้านโดยรอบ ..
- ประชุมสภาเทศบาลเมืองป่าตอง สมาชิกตั้งกระทู้อัดฝ่ายบริหารนอนหลับไม่รู้นอนคู้ไม่เห็น ปล่อยสวนสาธารณะโลมาเละเทะ จนได้ฉายา “ตลาดเทวดา” .
- สังเกตว่า "แอมเนสตี้" จะนอนหลับไม่รู้ นอนคู้ไม่เห็น! แม้กระทั่งเรื่องที่เกิดกับบ้านเมืองกระทบถึงสิทธิผู้คนมากมาย แต่ถ้าเรื่องนั้น เป็นเรื่องดิสเครดิตรัฐบาล
- แก้ไม่ตรงจุด! อ.รัฐศาสตร์ชี้ม.44 ไร้ผล หากไม่จับคนผิดมาลงโทษ บูรพายังอ่อนแอ ทำเป็นนอนหลับไม่รู้นอนคู้ไม่เห็น ชอบอยู่ฝ่ายคนชนะ ไม่อยู่ฝ่ายความถูกต้อง ทำให้ทุกวันนี้ในมหาวิทยาลัยยังมีปัญหาอยู่เสมอ” ผศ. ร.ต.อ. ดร. วิเชียรกล่าว. ขณะที่ ผศ.
- สัญญาณอันตราย “เวลาลุกแล้วปวดเข่า”ให้รีบ จัดกิจวัตรใหม่ ในแต่ละวัน รู้จักออกกำลังกายและบริหารกล้ามเนื้อเข่าเสียบ้าง อย่ามัวแต่นอนหลับไม่รู้ นอนคู้ไม่เห็น หรือคิดแต่จะกิน จะนอน จะทำงาน เพียงอย่าง