แม่น้ำทั้งห้าคือแม่น้ำสายใหญ่ในอินเดีย ๕ สาย ได้แก่
- คงคา (อ่านว่า คง-คา)
- ยมุนา (อ่านว่า ยะ-มุ-นา)
- อจิรวดี (อ่านว่า อะ-จิ-ระ-วะ-ดี)
- สรภู (อ่านว่า สอ-ระ-พู)
- มหิ (อ่านว่า มะ-หิ)
ดังปรากฏใน มหาเวสสันดรชาดก ในตอนที่ชูชกก่อนที่จะเอ่ยปากของสองกุมารจากพระเวสสันดร กัณหา และ ชาลี ชูชกได้ใช้วิธี “ชักแม่น้ำทั้งห้า” ซึ่งเป็นสำนวน ที่มีความหมายว่า “การพูดหว่านล้อมให้ผู้ฟังเกิดความพึงพอใจแล้วจึงบอกหรือขอในสิ่งที่ตนต้องการ”
ซึ่งวิธีการของชูชกคือพยายามกล่าวถึงคุณประโยชน์ของแม่น้ำทั้ง ๕ สาย ซึ่งได้แก่ คงคา ยมุนา สรภู อจิรวดี และ มหิ ที่มีต่อมวลมนุษย์และสรรพสัตว์ทั้งหลายว่ามากมายมหาศาล เปรียบได้น้ำพระทัยของพระเวสสันดรที่มีพระเมตตาต่อวณิพกยาจกที่มาขอพระราชทานสิ่งของเงินทองต่าง ๆ โดยไม่เลือกหน้า เป็นกลวิธีอันชาญฉลาดแกมโกงที่แสดงให้เห็นถึงการรู้จักใช้จิตวิทยาในการพูดโน้มน้าวให้ผู้ฟังเกิดความพึงพอใจแล้วจึงบอกหรือขอในสิ่งที่ตนต้องการ
สำหรับผู้ที่คิดนำสำนวน “ชักแม่น้ำทั้งห้า” ไปใช้กับผู้อื่นในปัจจุบันอาจจะได้ผลเปลี่ยนไปจากที่ชูชกใช้ คือถ้าคนฟังเกิดไม่มีเวลาฟังก็มักแสดงอาการรำคาญมากกว่าจะพึงพอใจ ผู้ใช้จึงควรต้องใช้วิจารณญาณ ในการนำไปใช้ให้เหมาะสมกับกาลเทศะ เพื่อให้เกิดประสิทธิผลตาม ต้องการ
ตัวอย่างการใช้งาน สำนวน “ชักแม่น้ำทั้งห้า”
- คุณอยากได้อะไรกรุณาบอกมาตรง ๆ อย่ามัว “ชักแม่น้ำทั้งห้าอยู่เลย”
- ลูกน้องพยายามพูด“ชักแม่น้ำทั้งห้า” เพื่อที่จะขอลาในวันนี้
- ประยุทธ พยายามพูด “ชักแม่น้ำทั้งห้า” เพื่อที่จะขอขึ้นภาษีเป็น 8 เปอร์เซ็นต์
- ลูกค้าพยายามพูดด้วยการ “ชักแม่น้ำทั้งห้า” เพื่อที่จะขอลดราคาจากแม่ค้าคนสวย
- พนักงานขายพยายาม “ชักแม่น้ำทั้งห้า” เพื่อที่จะให้ลูกค้าซื้อสินค้า
- พ่อพยายาม “ชักแม่น้ำทั้งห้า” เพื่อที่จะให้แม่ให้เงินไปทำงานเพิ่มเป็น 50 บาทต่อวัน
- นักเรียนพยายาม “ชักแม่น้ำทั้งห้า” เพื่อที่จะให้แม่ซื้อโทรศัพท์ให้
- พ่อพยายามพูด “ชักแม่น้ำทั้งห้า” เพื่อที่จะไม่ให้แม่ซื้อโทรศัพท์ให้ลูก
- ชูชกพยายาม “ชักแม่น้ำทั้งห้า” เพื่อที่จะขอกุมารทั้งสองคนจากพระเวสสันดรให้ไปเป็นคนรับใช้ของภรรยา
- ลิซ่า แบล็คพิงค์ พยายามาพูด “ชักแม่น้ำทั้งห้า” เพื่อที่จะให้แฟนๆติดตามชมอัลบัมใหม่
- เจนนี่ แบล็คพิงค์ บอก ลิซ่าว่า อยากได้อะไรก็ให้บอกตรง ๆ อย่ามัว “ชักแม่น้ำทั้งห้า” อยู่เลย
- เจ้าหน้าที่ ป.ป.ช. พยายาม “ชักแม่น้ำทั้งห้า” เพื่อที่จะบอกว่า นาฬิกาที่ยืมเพื่อนมานั้นไม่จำเป็นต้องแจ้งทรัพย์สิน
- ตำรวจพยายาม “ชักแม่น้ำทั้งห้า” เพื่อที่จะให้ผู้ต้องสงสัยยอมรับสารภาพ
- ประวิทย์ พยายาม “ชักแม่น้ำทั้งห้า” เพื่อที่จะบอกว่านาฬิกาที่ยืมเพื่อนนั้นไม่ใช่ทรัพย์์สินที่ต้องแจ้งก่อนรับตำแหน่งเพราะยืมมา
- พ่อบอกแม่ว่าถ้าอยากซื้อรองเท้าคู่ใหม่ก็ซื้อเลย ไม่ต้องมา “ชักแม่น้ำทั้งห้า” ให้เสียเวลา
- ประเทศอังกฤษ พยายามที่จะออกจากสหภาพยุโรป ด้วยการ “ชักแม่น้ำทั้งห้า” ว่าทำไมถึงต้องออก
- นายกรัฐมนตรีพยายามพูด “ชักแม่น้ำทั้งห้า” ให้ประชาชนในพื้นที่น้ำท่วมเลี้ยงปลาแทนการทำนาข้าว
- สมศักดิ์ พยายาม “ชักแม่น้ำทั้งห้า” เพื่อที่จะขอสมศรีเป็นแฟน แต่สมศรีไม่เล่นด้วย
ความหมายของคำว่าสำนวน หมายถึง อ้างอิงจาก http://www.royin.go.th สำนวน มีหลายความหมาย ความหมายหนึ่งหมายถึง ถ้อยคำที่มีความหมายไม่ตรงตัว ต้องตีความจึงจะเข้าใจได้ สำนวน ครอบคลุมทั้งคำพังเพยและสุภาษิตหรือภาษิต รวมทั้งคำเปรียบเทียลบต่าง ๆ
อ้างอิง
http://www.royin.go.th